Το Μανιάτικο Μοιρολόι χτυπά την «πόρτα» της UNESCO!

Πρόταση για ένταξη στον κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς - Ομόφωνα δεκτές από το ΔΣ Αν. Μάνης οι πρωτοβουλίες του Ινστιτούτου Σπάρτης

 

Πρόταση για ένταξη στον κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς - Ομόφωνα δεκτές από το ΔΣ Αν. Μάνης οι πρωτοβουλίες του Ινστιτούτου Σπάρτης

Στην κατάθεση πρότασης προς τον Εκπαιδευτικό Επιστημονικό και Πολιτιστικό Οργανισμό των Ηνωμένων Εθνών (UNESCO), προκειμένου το Μανιάτικο Μοιρολόι να ενταχθεί στον κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Οργανισμού, θα προχωρήσει το Δημοτικό Συμβούλιο Ανατολικής Μάνης σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Σπάρτης.

Ειδικότερα, στη συνεδρίασή του στις 30 Δεκεμβρίου 2019, το συμβούλιο αποφάσισε ομόφωνα (σσ παρών ψήφισε η δήλωσε η σύμβουλος κ. Κολοκούρη) να εγκρίνει τη σχετική πρόταση που κατέθεσε η πρόεδρος του Ινστιτούτου Σπάρτης κ. Αναστασία Κανελλοπούλου, που –εφόσον ευοδωθεί– θα προσδώσει ισχυρή δυναμική στην πολιτιστική-ιστορική ταυτότητα της Μάνης, αλλά και την τουριστική ανάπτυξή της.

Στην εισήγησή της στο ΔΣ Αν. Μάνης, η κ. Κανελλοπούλου τόνισε, μεταξύ άλλων, ότι «το Μανιάτικο Μοιρολόι αποτελεί άμεση πολιτιστική συνέχεια της μακραίωνης αυτής κοινωνικής πρακτικής, όντας ένα μοναδικό και εκλεπτυσμένο είδος προφορικής έκφρασης, σε βαθμό που προσιδιάζει των υπολοίπων ειδών λαϊκής τέχνης.

Το Ινστιτούτο Σπάρτης, στα πλαίσια του καταστατικού του σκοπού να συμβάλλει στην ανάδειξη και προβολή των αναπτυξιακών χαρακτηριστικών της Σπάρτης και της Λακωνίας, διαθέτει το εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό, αποτελούμενο από ιστορικούς, φιλολόγους και ειδικούς πολιτιστικής διαχείρισης, οι οποίοι είναι σε θέση να αναδείξουν την ιδιαίτερη φύση και σημασία του μανιάτικου μοιρολογιού».

Η πρόεδρος του Ινστιτούτου Σπάρτης πρόσθεσε ότι «απαιτείται η διεθνής αναγνώριση και κατοχύρωση του Μανιάτικου Μοιρολογιού ως άυλη αξία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς, μιας και η μέχρι σήμερα διαρκής και χωρίς απομείωση παρουσία του στην καθημερινότητα και στην κουλτούρα της Μάνης, αποτελεί το εχέγγυο για την προτεινόμενη παγκόσμια αναγνώριση.

Η πολύχρονη εμπειρία του προσωπικού του Ινστιτούτου Σπάρτης εγγυάται ότι θα φέρει εις πέρας με επιτυχία την απαιτούμενη ανθρωπολογική έρευνα και ιστορική τεκμηρίωση για την κατάθεση ενός πλήρους και εμπεριστατωμένου φακέλου στις αρμόδιες εθνικές και διεθνείς αρχές, οι οποίες είναι οι αρμόδιες για μια τέτοιου είδους αναγνώριση του Μανιάτικου Μοιρολογιού».

Σύμφωνα με την κ. Κανελλοπούλου, η διάρκεια της έρευνας ανέρχεται σε πέντε μήνες και για τη διενέργειά της θα χρειαστούν δύο επιπλέον εξειδικευμένοι επιστήμονες (αρχαιολόγος, λαογράφος), οι οποίοι στο διάστημα αυτό θα απασχοληθούν αποκλειστικά με την παραπάνω ερευνητική και τυπική διαδικασία προκειμένου να συνταχθεί ένας άρτια τεκμηριωμένος φάκελος που θα κατατεθεί στις αρμόδιες εθνικές και διεθνείς αρχές. Την παραπάνω δράση μπορεί να αναλάβει το Ινστιτούτο Σπάρτης στα πλαίσια μίας προγραμματικής σύμβασης με τον Δήμο Ανατολικής Μάνης, για διάρκεια πέντε μηνών και με δυνατότητα ανανέωσης στην περίπτωση που αυτό κριθεί αναγκαίο από τα συμβαλλόμενα μέρη.

Κατά την Αν. Κανελλοπούλου, «το κόστος της συγκεκριμένης σύμβασης, πέρα από το μισθολογικό κόστος των δύο επιστημόνων που θα απασχοληθούν αποκλειστικά με την έρευνα και την σύνταξη του φακέλου για το παραπάνω διάστημα, θα συμπεριλάβει και πιθανή εξωτερική συνεργασία καθώς και τα κόστη των μετακινήσεων και των λοιπών υπηρεσιών που θα απαιτηθούν από την πλευρά του Ινστιτούτου Σπάρτης για την ολοκλήρωση της συγκεκριμένης δράσης. Ως απόλυτη τιμή θεωρούμε ότι σε καμία περίπτωση δεν θα ξεπεράσει τις 15.000,00 ευρώ, και μάλιστα στην περίπτωση που δεν θα χρειαστεί να πληρωθούν δικαιώματα ή άλλης μορφής εξωτερική συνεργασία , το κόστος μπορεί να είναι και αρκετά χαμηλότερο.

Η κατ’ αρχήν σύμφωνη γνώμη του Δημοτικού Συμβουλίου σας είναι απαραίτητη για την προκαταρκτική ενέργεια που πρέπει να γίνει εντός του Ιανουαρίου του 2020 προς τι αρμόδιες ελληνικές αρχές και η οποία θα ξεκινήσει από την επομένη της δικής σας συγκατάθεσης», κατέληξε η πρόεδρος του Ινστιτούτου Σπάρτης.

Με την πρόταση της Αν. Κανελλοπούλου συντάχθηκε και η πτέρυγα της αντιπολίτευσης του ΔΣ Αν Μάνης, με εισήγηση του δημοτικού συμβούλου Γιώργου Δημακόγιαννη, ο οποίος εξήρε την πρωτοβουλία, επισημαίνοντας, όμως, παράλληλα πως «έπρεπε να είχε δημιουργηθεί ή έστω κάποια στιγμή να δημιουργήσουν ο Δήμος Αν. Μάνης και όπου γης Μανιάτης ένα σοβαρό φορέα με κινητοποιήσεις όλων των επιφανών Μανιατών που θα αναδεικνύει και υπερασπίζεται την πλούσια κληρονομιά, υλική και άυλη της περιοχής της Μάνης με τις τόσες ιδιαιτερότητες».

Μετά την ολοκλήρωση της παρέμβασης του Γ. Δημακόγιαννη, η πρόταση της Αν. Κανελλοπούλου τέθηκε σε ψηφοφορία στο Δημοτικό Συμβούλιο, το οποίο αποφάσισε ομόφωνα «την κατάθεση πρότασης σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Σπάρτης, προκειμένου το Μανιάτικο Μοιρολόι να ενταχθεί στον κατάλογο της Αύλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO».

Η άυλη πολιτιστική κληρονομιά

Ως άυλη πολιτιστική κληρονομιά ορίζονται οι πρακτικές, αναπαραστάσεις, εκφράσεις, γνώσεις και τεχνικές, καθώς και τα εργαλεία, αντικείμενα, χειροτεχνήματα και οι πολιτιστικοί χώροι που συνδέονται με αυτές και τις οποίες οι κοινότητες, οι ομάδες και, κατά περίπτωση, τα άτομα αναγνωρίζουν ως μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς τους. Με τη Σύμβαση για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς ορίζονται τα βασικά πεδία στα οποία μπορούν να κατηγοριοποιηθεί η Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά, τα οποία είναι:
α) οι προφορικές παραδόσεις και εκφράσεις, συμπεριλαμβανομένης της γλώσσας ως φορέα της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς (παραμύθια, μύθοι και διηγήσεις, αφηγηματικά τραγούδια).
β) οι τέχνες του θεάματος, ή ορθότερα οι επιτελεστικές τέχνες (χορός, μουσική, λαϊκό θέατρο)
γ) οι κοινωνικές πρακτικές, οι τελετουργίες και οι εορταστικές εκδηλώσεις (λαϊκά δρώμενα, έθιμα ευετηρίας, έθιμα στον κύκλο του χρόνου, σημαντικοί σταθμοί στη ζωή του ανθρώπου)
δ) οι γνώσεις και πρακτικές που αφορούν τη φύση και το σύμπαν (παραδοσιακές καλλιέργειες, εθνοβοτανική γνώση, λαϊκές αντιλήψεις για τη μετεωρολογία κ.ά.)
ε) η τεχνογνωσία που συνδέεται με την παραδοσιακή χειροτεχνία (υφαντική, αγγειοπλαστική, ξυλοναυπηγική κ.ά.)

Η άυλη πολιτιστική κληρονομιά συνιστά ζωντανή πραγματικότητα που αλλάζει, εξελίσσεται, μετασχηματίζεται, εμπλουτίζεται, προσαρμόζεται και μεταβιβάζεται στις επόμενες γενεές παρακολουθώντας τους κοινωνικούς και πολιτισμικούς μετασχηματισμούς. Ο βασικός σκοπός των μέτρων διαφύλαξης είναι η διασφάλιση της βιωσιμότητας εκφράσεων της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, καθώς και του πλαισίου στο οποίο αυτές παραμένουν ζωντανές, ασκούνται και μεταβιβάζονται στις επόμενες γενιές, διατηρώντας το νόημα που τους αποδίδει η κοινότητα. Ως μέτρα διαφύλαξης θεωρούνται:

α) η έρευνα και η τεκμηρίωση ενός στοιχείου άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς,
β) η ενίσχυση των διαδικασιών και συνθηκών μεταβίβασης στις νεότερες γενιές, π.χ. μέσω της τυπικής και μη εκπαίδευσης,
γ) η ευαισθητοποίηση των τοπικών κοινωνιών και του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου για την αξία της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς,
δ) η ανάδειξή της σημασίας της στο εγχώριο και διεθνές κοινό.

Η περίπτωση του Μανιάτικου Μοιρολογιού

Όπως περιγράφεται στην εισήγηση της Αν. Κανελλοπούλου, οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν τους νεκρούς τους ιερούς: «…καὶ γὰρ ὅσιον τοὺς μεθεστῶτας ἱεροὺς νομίζειν …» (Πλούταρχος, Σόλων, 21), ενώ, σύμφωνα με τον Όμηρο, στην Οδύσσεια ο Ελπήνορας προειδοποιεί τον Οδυσσέα, «Μη φύγεις και μ’ αφήσεις πίσω άκλαυτο και άθαφτο, για να μη γίνω αφορμή να οργιστούν οι θεοί μαζί σου» (Οδύσσεια, ραψωδία Λ, στίχοι 72-73).

Μοιρολόγια ονομάζονται τα λυρικά τραγούδια με θρηνητικό, επαινετικό και εγκωμιαστικό χαρακτήρα, τα οποία εκφράζουν θλίψη και πόνο για το θάνατο ενός προσφιλούς προσώπου, και τραγουδιούνται κατά την πρόθεση ή την κηδεία του. Περιγράφεται η ανθρώπινη μοίρα, ο αποχωρισμός από την οικογένεια και οι αρετές του νεκρού. Το μοιρολόι αποτελεί στην Ελλάδα μία από τις σημαντικότερες κατηγορίες δημοτικού τραγουδιού.

Τα μοιρολόγια καλλιεργήθηκαν ιδιαίτερα στη Μάνη. Η άγονη και βραχώδης χερσόνησος και η ιστορική σύνδεση με την Αρχαία Σπάρτη μεταγγίζουν στους κατοίκους ασυμβίβαστο χαρακτήρα, αυστηρά ήθη, σκληρά έθιμα, ελευθερία, θυσίες, καθώς και ειλικρίνεια, ψυχικό θάρρος, φιλότιμο και φιλοπατρία.

Επιδεικνύουν μεγάλο σεβασμό προς τις παραδόσεις, την οικογενειακή τιμή και τους νεκρούς, και μια τοπικιστική αντίληψη, που πηγάζει από την υπερηφάνεια ότι ουδέποτε υποδουλώθηκαν σε ξένους και πάντοτε έζησαν ελεύθεροι. Μοναδικά ήθη και έθιμα που καταγράφονται στη Μάνη είναι ο γδικιωμός, η τρέβα (η προσωρινή ανακωχή εχθροπραξιών), τα μοιρολόγια.

Τα μοιρολόγια (ή μοιρολόϊα) αποτελούν έμμετρα στιχουργήματα, τραγούδια θρηνητικά, τα οποία απαγγέλλουν οι άνθρωποι κατά το θάνατο αγαπημένων τους προσώπων. Τα πρώτα μοιρολόγια απαντώνται στον Όμηρο, όπου αναφέρονται νεκρώσιμα τραγούδια της Εκάβης, του Αχιλλέα, της Ανδρομάχης, κτλ., με περιεχόμενο πανομοιότυπο σχεδόν με τα μετέπειτα μοιρολόγια. Στην Μανιάτικη κοινωνία, τα μοιρολόγια υποκαθιστούν τα λοιπά τραγούδια, αποτελώντας την μοναδική μορφή λαϊκής ποίησης και μεταφέρονται από γενιά σε γενιά, ενώ και σήμερα ακόμα αυτοσχεδιάζουν , κυρίως οι Μανιάτισσες, δημιουργώντας "επαινετικά του νεκρού" τραγούδια.

Στη Μάνη το μοιρολόι αποτελεί επάγγελμα, που το ασκούν γυναίκες, χωρίς αυτό να είναι απόλυτο. Τα μανιάτικα μοιρολόγια έχουν ένα ιδιαίτερο καταθλιπτικό χαρακτήρα και εκφράζουν περισσότερο τον πόνο για το χαμένο, παρά τη λυτρωτική κάθαρση του.

Το Μανιάτικο Μοιρολόι αποτελεί άμεση πολιτιστική συνέχεια της μακραίωνης αυτής κοινωνικής πρακτικής, όντας ένα μοναδικό και εκλεπτυσμένο είδος προφορικής έκφρασης, σε βαθμό που προσιδιάζει των υπολοίπων ειδών λαϊκής τέχνης.

Χρήστος Πετρούλιας
Λακωνικός Τύπος