«Θα ήθελα να μοιραστώ ακόμη περισσότερο με τους έλληνες αναγνώστες ορισμένα τουλάχιστον από τα κεκτημένα των πολιτισμών της μαύρης Αφρικής»
«Θα ήθελα να μοιραστώ ακόμη περισσότερο με τους έλληνες αναγνώστες ορισμένα τουλάχιστον από τα κεκτημένα των πολιτισμών της μαύρης Αφρικής»
Φρανσουά Καμπασελέ, Καθηγητής Θεολογίας, Συγγραφέας
«Το θρησκευτικό φαινόμενο αενάως συνδέεται άρρηκτα με τον ανθρώπινο πολιτισμό»
Ο κ. Καμπασελέ είναι ιδιαιτέρως γνωστός στο ευρύτερο κοινό της πόλης μας και της γειτονικής μας Αλεξανδρούπολης, εξαιτίας της πολιτισμικής και συγγραφικής του δράσης. Ο ίδιος με καταγωγή από το Κογκό, μεταπτυχιακές και διδακτορικές σπουδές στη Θεολογία, τη Θρησκειολογία και τις ανθρωπιστικές επιστήμες στα Πανεπιστήμια της Σορβόννης και του Στρασβούργου, έχει διδάξει σε πολλά πανεπιστήμια της Ευρώπης και της Αφρικής, και μεταξύ άλλων στο Καθολικό Ινστιτούτο της Μεσογείου, στο Τμήμα Θεολογίας των Θρησκειών, στη Μασσαλία. Ακόμα, υπήρξε ερευνητής του προγράμματος «Το θρησκευτικό φαινόμενο και η σύγχρονη κοινωνία με έμφαση στην περιοχή της Θράκης» που πραγματοποιήθηκε στο Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών.
Έχει συγγράψει μεγάλο αριθμό άρθρων και βιβλίων στα γαλλικά και σε αφρικανικές γλώσσες, με θέμα τις σχέσεις ανάμεσα στους πολιτισμούς, τις κοινωνίες και τις θρησκείες, που δημοσιεύθηκαν στη Γαλλία, στην Αφρική, στην Ελλάδα, και στην Ιταλία.
Η συμβολή του στην προώθηση της γαλλικής γλώσσας είναι μεγάλη και υπήρξε ο πρώτος πρόεδρος του Συλλόγου Ελληνογαλλικής Φιλίας «Το Σπίτι της Αντουανέτας» στην Αλεξανδρούπολη, ο οποίος ιδρύθηκε το 2002 και συνεχίζει, ακόμα, την πετυχημένη του δράση, δημιουργώντας γέφυρες επικοινωνίας ανάμεσα στον γαλλικό και τον ελληνικό πολιτσιμό.
Από τις εκδόσεις Παρατηρητής της Θράκης έχει κυκλοφορήσει το 2005 το βιβλίο του «Μιλώντας για τις Θρησκείες με τα παιδιά», ενώ σήμερα είναι στο στάδιο της προεκτύπωσης το βιβλίο με τίτλο «Η θρησκεία στη ζωή μας», που εισάγει στο θρησκευτικό φαινόμενο, είναι αναλυτικό και εξηγεί τις βασικές αρχές κάθε γνωστής θρησκείας, από τον χριστιανισμό μέχρι τον ταοϊσμό, το ισλάμ, τον ιουδαϊσμό, τον κομφουκιανισμό, τον ιουδαϊσμό κ.ά, ενώ συγχρόνως θίγει μείζονα ζητήματα που συνυφαίνονται με το θρησκευτικό φαινόμενο όπως οι σχέσεις της θρησκείας με τον πόλεμο, η θέση της γυναίκας στην κοινωνία σύμφωνα με τις θρησκείες, η νηστεία και οι τελετές, καταλήγοντας ότι κανένας Θεός καμιάς θρησκείας δεν είναι καλύτερος.
Με αφορμή αυτή την επικείμενη έκδοση, αναζητήσαμε τον κ. Καμπασελέ για να συζητήσουμε μαζί του για το θρησκευτικό φαινόμενο στον κόσμο σήμερα, τις θρησκείες της Αφρικής, τον χριστιανισμό και τη θρησκευτική «αποικιοκρατία», επιθυμώντας όμως πρωτίστως να εστιάσουμε στην προσωπική του ιστορία, και στη διαδρομή του στον κόσμο, της επιστήμης και της ζωής, αφού ο ίδιος με την πολυκύμαντη ζωή του είναι γνώστης τριών πολιτισμών, του αφρικανικού, του γαλλικού και του ελληνικού, τους οποίους έζησε και βίωσε, ισορροπώντας εξαιρετικά μαζί τους, κυρίως με δημιουργικότητα.
Φραγκίσκος Καμπασελέ όμως….
«Δεν μπορούσαμε να πούμε δεχόμαστε ή δεν δεχόμαστε την εισδοχή του δυτικού πολιτισμού στα σχολεία του Κογκό, ήταν κάπως βίαιο το κλίμα, γι’ αυτό και τον ακολουθούσαμε»
ΠτΘ: Έχετε πολλές ιδιότητες, είστε ιερέας, διδάκτορας της θεολογίας και της ιστορίας των θρησκειών. Έλκετε την καταγωγή σας από το Κογκό, βρεθήκατε στο Παρίσι για σπουδές και τελικός προορισμός αυτού του ταξιδιού ήταν η Ελλάδα, και η Θράκη συγκεκριμένα. Πώς οικειοποιηθήκατε τον δυτικό λεγόμενο πολιτισμό;
Φ.Κ.: Έκανα όλες μου τις σπουδές, τόσο στη δευτεροβάθμια, όσο και στην τριτοβάθμια εκπαίδευση στο Κογκό, αλλά με λευκούς καθηγητές, Βέλγους και Γάλλους. Όταν τελείωσα το μάστερ της Θεολογίας και τη Φιλοσοφίας ένας από αυτούς τους καθηγητές με σύστησε στον καθολικό επίσκοπο της περιοχής μας, προτείνοντας ότι θα ήταν καλό να ολοκληρώσω μια εκπαίδευση στο γνωστικό αντικείμενο της πολιτισμικής ανθρωπολογίας. Έτσι, έφυγα για να σπουδάσω στο Καθολικό Ινστιτούτο του Παρισιού και στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης, ώστε να ολοκληρώσω μια διδακτορική διατριβή. Ως προς τον δυτικό πολιτισμό και πώς τον οικειοποιήθηκα, ήμουν εξοικειωμένος μαζί του ήδη από τα χρόνια του δημοτικού σχολείου, αφού η βελγική αποικιοκρατία στα σχολεία της Αφρικής μάς δίδασκε αποκλειστικά και μόνο τον δυτικό πολιτισμό. Όσο για τη γαλλική γλώσσα, αυτή ήταν η αποκλειστική γλώσσα διδασκαλίας της δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στο Κογκό. Τα τραγούδια, τα παραδείγματα που μας δίνονταν από τα σχολεία, τα εγχειρίδια, σχετίζονταν όλα άμεσα με το ευρωπαϊκό περιβάλλον. Τόσο το ανθρώπινο όσο και το φυσικό. Γνωρίζαμε για παράδειγμα πιο καλά τα ποτάμια του Βελγίου, της Γαλλίας, της Ευρώπης, τα βουνά, κλπ, από εκείνα της Αφρικής και τραγουδούσαμε «οι πρόγονοί μας οι Γάλλοι». Γίνεται φανερό ότι τόσο εγώ όσο και οι συμμαθητές μου είχαμε υποστεί μια πλύση εγκεφάλου πολύ πριν να φτάσουμε στην Ευρώπη.
ΠτΘ: Αυτή την εισδοχή του δυτικού πολιτισμού στην Αφρική, είτε αφορά στο κομμάτι της εκπαίδευσης, είτε αφορά στο κομμάτι του πολιτισμού και των παραδόσεων και στο κομμάτι κυρίως της Θεολογίας, την αισθανόσασταν ως βία;
Φ.Κ.: Ήταν πολύ δύσκολη. Δεν μπορούσαμε να πούμε δεχόμαστε ή δεν δεχόμαστε την εισδοχή του δυτικού πολιτισμού και ήταν κάπως βίαιο το κλίμα, γι’ αυτό και τον ακολουθούσαμε. Αργότερα, μάθαμε μερικά πράγματα και είδαμε ότι μπορούσαμε να διαλέξουμε, αλλά αυτό γονόταν πολύ σπάνια.
«Οι παραδοσιακές αφρικανικές θρησκείες εξακολουθούν να ζουν»
ΠτΘ: Θεωρείτε ότι οι δυτικού τύπου επεμβάσεις σεβάστηκαν τις εκεί παραδόσεις και τον τρόπο ζωής των πολιτισμών, τουλάχιστον ως ένα βαθμό;
Φ.Κ.: Οι παραδοσιακές αφρικανικές θρησκείες εξακολουθούν να ζουν, παρά τις απόπειρες που επανειλημμένα έκανε η αποικιοκρατία, σε συνεργασία με τις δυτικές θρησκείες, έτσι ώστε να τις αφανίσει. Σαν αποτέλεσμα είχαμε και έχουμε ακόμα δύο γραμμές, δηλαδή συνεχίζουμε να έχουμε τις παραδοσιακές αφρικανικές θρησκείες, και από την άλλη έχουμε και τις ευρωπαϊκές θρησκείες μαζί. Ο καθένας από μας ήταν για παράδειγμα ανιμιστής από τη μία πλευρά και από την άλλη ήταν χριστιανός. Και συνεχίζαμε έτσι, χωρίς να δούμε την αντίδραση που μπορεί να υπάρχει εκεί μέσα. Δηλαδή εμείς συνδέουμε και τα δύο, επειδή ο παραδοσιακός τρόπος για να πιστεύει κανείς ήταν σε έναν θεό ανώτατο που δημιούργησε τα πάντα, αλλά πιστεύουμε ταυτόχρονα και τα αόρατα πνεύματα που κατοικούν στο σύμπαν, τα οποία ενεργούν πάνω στη ζωή του ανθρώπου με τρόπο άλλοτε θετικό και άλλοτε αρνητικό.
ΠτΘ: Ποία είναι σήμερα η θρησκευτική παράδοση της Αφρικής; Είναι αυτός ο συνδυασμός τον οποίο μας περιγράψατε προηγουμένως;
Φ.Κ.: Η αφρικανική θρησκεία είναι πρώτα και βασικά ο Ανιμισμός. Δηλαδή η πίστη σε έναν ανώτατο θεό που δημιούργησε τα πάντα, είναι μια πίστη στα αόρατα πνεύματα, είναι μία πίστη που διέπεται από τη δική της ηθική, δηλαδή τονίζει ότι πρέπει να ζούμε αρμονικά με την περιβάλλουσα φύση, πρέπει να ενισχύουμε τους οικογενειακούς δεσμούς, πρέπει να αποφεύγουμε το κακό, δηλαδή όλα όσα βλάπτουν τη ζωή, πρέπει πάντα να υποστηρίζουμε το καλό με χαρά, με τη χαρά όταν το αγγίζουμε, με την ειρήνη που πρέπει να απλώσουμε στο περιβάλλον μας, με την αισιοδοξία και την αγάπη της ζωής. Και τέλος, αυτή η αφρικανική θρησκεία συνδέεται με διάφορες ιεροτελεστίες που ενισχύουν τη ζωή και αυτές οι ιεροτελεστίες είναι οικογενειακά ιερά, μια επαφή με τους προγόνους, τελετές εναρμόνισης των νεογέννητων παιδιών, τελετές προετοιμασίας για τον γάμο, τελετές που έχουν σκοπό να προστατεύσουν από την κακοτυχία και από τις φυσικές καταστροφές, και τελετές με τις οποίες ενθρονίζονται οι παραδοσιακοί αρχηγοί και τέλος οι τελετές με τις οποίες θεραπεύονται ασθένειες. Όλα αυτά τα έχω γράψει στο βιβλίο που εκδόθηκε από τον Παρατηρητή της Θράκης, που λέγεται «Μιλώντας για τις θρησκείες με τα παιδιά» (2005). Αυτή η θρησκεία συνοδεύεται από τις καινούργιες ευρωπαϊκές θρησκείες, για παράδειγμα τον χριστιανισμό. Όταν γεννιούνται τα παιδιά στην οικογένειά μου κάνω και αυτές τις τελετές, δηλαδή είναι μια ευλογία των παιδιών. Δεν είναι εναντίον του Ιησού Χριστού. Αυτό γίνεται σε πολλές σχέσεις, σε πολλές λεπτομέρειες της ζωής.
«Νομίζω πως το θρησκευτικό φαινόμενο ανήκει στους ανθρώπινους πολιτισμούς και το ξαναβρίσκουμε σε όλους τους τόπους και σε όλες τις εποχές»
ΠτΘ: Στον σύγχρονο κόσμο σήμερα, ή τουλάχιστον στην Ελλάδα, βλέπουμε έντονα κυρίως τις νέες γενιές να αμφισβητούν τη θρησκεία, όποια θρησκεία κι αν είναι αυτή. Υπάρχουν δύο ενδεχομένως γραμμές, αυτοί που καταφεύγουν στη θρησκεία ως λυτρωτική πίστη και εκείνοι που την αμφισβητούν, προσδίδοντας σ’ αυτήν ακόμα και καταστροφικές διαστάσεις. Εσείς ως ερευνητής του θρησκευτικού φαινομένου, έχετε καταλήξει, τελικά, πώς οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται αυτό το θρησκευτικό συναίσθημα και πώς το «χρησιμοποιούν»;
Φ.Κ.: Νομίζω πως το θρησκευτικό φαινόμενο ανήκει στους ανθρώπινους πολιτισμούς και το ξαναβρίσκουμε σε όλους τους τόπους και σε όλες τις εποχές, άρα, εφόσον συνδέεται άρρηκτα με τους ανθρώπινους πολιτισμούς, δεν είναι δυνατόν να το θεωρούμε αρνητικό από τη φύση του. Δεν μπορεί να είναι αρνητικό. Μπορούμε να το σκεφτούμε ως ένα εργαλείο της ανθρώπινης συνείδησης. Όπως, για παράδειγμα, ένα μαχαίρι που το χρησιμοποιούμε για να κόψουμε ένα φρούτο, να καθαρίσουμε κάτι, να μοιραστούμε το κρέας, είναι ένα εργαλείο. Όταν όμως στρέψουμε το μαχαίρι ενάντια σε κάποιον συνάνθρωπό μας, τότε δε φταίει το μαχαίρι. Δε φταίει το εργαλείο, αλλά φταίει η βούληση που το κινεί. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει με τις θρησκείες. Λειτουργούν θετικά όταν φέρνουν τον άνθρωπο σε επικοινωνία με τον θεό, όταν ενισχύουν την ειρήνη ανάμεσα στους λαούς, όταν βοηθούν τους ανθρώπους να αναπτύξουν την εσωτερική τους διάσταση. Αυτό είναι.
Η Αφρική και ο πολιτισμός της στο συγγραφικό του έργο
ΠτΘ: Μέσα από το συγγραφικό σας έργο μας φέρνετε σε επαφή με έναν εν πολλοίς άγνωστο πολιτισμό, αυτόν την Αφρικής. Τον έχετε συμπεριλάβει στο συγγραφικό σας έργο, με τον παραμυθένιο ήρωά σας τον Μικόμπο ή τους πρωταγωνιστές του μυθιστορήματός σας «Ο τρελός και η μάγισσα», στη γαλλική γλώσσα, την οποία όπως μας εξηγήσατε είναι η γλώσσα στην οποία εκπαιδευτήκατε. Θεωρείτε ότι αυτή σας η προσπάθεια έχει το αποτέλεσμα μέχρι στιγμής που επιθυμούσατε, και θα συνεχίσετε αυτό να το κάνετε;
Φ.Κ.: Βέβαια, θα ήθελα να μοιραστώ ακόμη περισσότερο με τους έλληνες αναγνώστες ορισμένα τουλάχιστον από τα κεκτημένα των πολιτισμών της μαύρης Αφρικής. Ήδη από το 1992, δηλαδή 15 χρόνια πριν να εκδοθεί ο Μικόμπο στην Αθήνα μεταφράσαμε με τη Βασιλική Κοντογιάννη το «Μαύρο Αγόρι» του διακεκριμένου σενεγαλέζου συγγραφέα Καμαραλέι, που είναι ένα κλασικό έργο της αφρικανικής λογοτεχνίας, προσθέτοντας επεξηγηματικές σημειώσεις, και επίσης δημοσίευσα σε εφημερίδες και περιοδικά, σειρά άρθρων σχετικών με θέματα των αφρικανικών πολιτισμών. Αυτή την εποχή σκοπεύω να μεταφράσω στα ελληνικά το μυθιστόρημα «Ο τρελός και η μάγισσα». Παράλληλα ετοιμάζω για έκδοση μία συλλογή παραμυθιών και αφηγήσεων από το Κογκό. Δεν σκοπεύω να μεταφράσω τις θεολογικές μελέτες που έγραψα στα γαλλικά. Αυτές άλλωστε απευθύνονται σε εξειδικευμένο κοινό. Όμως στην παρούσα φάση της ζωή μου απευθύνομαι κυρίως σε ένα ευρύτερο κοινό, πιο ανοικτό.
Η στροφή προς τη λογοτεχνία
ΠτΘ: Γι’ αυτό καταφεύγετε και στη λογοτεχνία κ. Καμπασελέ; Είναι κάτι πιο εύπεπτο για το αναγνωστικό κοινό;
Φ.Κ.: Ναι. Παραμένω στα θέματα των αναζητήσεών μου, δηλαδή νομίζω ότι είναι μια άλλη πλευρά του τρόπου να μοιραστώ πιο πολύ αυτό που έχω. Για μένα η λογοτεχνία δεν αποτελεί αλλαγή θέματος ή αλλαγή μεθόδου της εργασίας μου, γιατί παραμένω συνδεδεμένος με την θρησκευτική θεματική και τη συμβίωσή της με τους πολιτισμούς. Έτσι, στην πλοκή του μυθιστορήματος, ο τρελός για παράδειγμα, προσπαθεί με όλους τους τρόπους να γλιτώσει από τον θάνατο μια φτωχή και ταλαιπωρημένη κοπέλα, την οποία η οικογένεια και η κοινωνία έχει παραμερίσει. Πάλι υπάρχει το θέμα της σωτηρίας. Είναι πάλι θρησκευτικό θέμα και οι ήρωες σε αυτό το μυθιστόρημα εμφανίζονται σε ένα είδος σκηνής πάνω στην οποία συμβιώνουν άλλοτε αρμονικά και άλλοτε όχι, ο παραδοσιακός πολιτισμός και η χριστιανική θρησκεία. Και ο αναγνώστης του μυθιστορήματος ακούει τον ιερέα που είναι φίλος του τρελού να λέει ότι η θρησκεία δεν είναι τίποτα. Έτσι, ο αναγνώστης βρίσκεται και πάλι μέσα στη θεματική του θρησκευτικού φαινομένου.