Μπορεί οι Financial Times με κύριο άρθρο να καλούν τους παγκόσμιους ηγέτες να προχωρήσουν σε ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο με τους χειμαζόμενους λαους και σε επαναφορά του κράτους πρόνοιας, όπως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όμως κατά πόσο έχουν βάση τέτοιες προτάσεις;
Μπορεί οι Financial Times με κύριο άρθρο να καλούν τους παγκόσμιους ηγέτες να προχωρήσουν σε ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο με τους χειμαζόμενους λαους και σε επαναφορά του κράτους πρόνοιας, όπως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όμως κατά πόσο έχουν βάση τέτοιες προτάσεις;
Υπάρχει όμως η Ουγγαρία του Ορμπάν που έγινε ο πρώτος κορωνο-δικτάτορας, υπάρχουν οι Φιλιππίνες του Ντουέρτε που καλεί τους αστυνόμους να σκοτώνουν όσους δεν πειθαρχούν στα μέτρα, υπάρχει άνοδος της λαϊκιστικής ακροδεξιάς νεοφιλελεύθερης πολιτικής σε Γαλλία, Γερμανία ακόμη και στη Σουηδία και στη Φινλανδία, υπάρχουν τα ακραία μέτρα επιτήρησης στο Ισράηλ, στην Ταϊβάν, στη Νότιο Κορέα, υπάρχει η απολυταρχικη Κίνα που έρχεται να πάρει τη θέση των ΗΠΑ ως η πρώτη δύναμη στον κόσμο…
Ποιος λοιπόν μπορεί να εγγυηθεί ότι σε ένα παγκόσμιο σύστημα σε πολύ χειρότερη οικονομική κατάσταση τα “έκτακτα μέτρα” δε θα γίνουν μόνιμα εις το όνομα της προστασίας της δημόσιας υγείας;
Ποιος μπορεί να εγγυηθεί ότι ο ακροδεξιός Ορμπάν (που αρκετοί δυστυχώς και δηλωμένοι “αριστεροί” στην Ελλάδα χειροκροτούσαν) ακόμα και αν βρεθεί κάποιο φάρμακο θα παραδώσει πίσω τις υπερ-εξουσίες που έχει;
Ποιος θα διασφαλίσει ότι – εφόσον δε βρεθεί άμεσα εμβόλιο – κυβερνήσεις δε θα χρησιμοποιούν τον κίνδυνο επανεμφάνισης του κορωνοϊού ως τον λόγο διατήρησης ακραίων μέτρων παρακολούθησης και επιτήρησης;
Ποιος θα διασφαλίσει ότι οι τεχνολογίες που εφαρμόζονται σε πολλές χώρες για την επιτήρηση των κινήσεων των ανθρώπων και την ανίχνευση του ιού δε θα χρησιμοποιηθούν για την επιτήρηση και τον έλεγχο των ανθρώπων σε μία κατάσταση διαρκούς έκτακτης οικονομικής ανάγκης που δημιουργούν τα μέτρα για την αντιμετώπιση του ιού.
Άλλωστε, το σενάριο αυτό το έχουμε ξαναδεί να εξελίσσεται πρόσφατα.
Μετά τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου, ψηφίστηκαν μία σειρά νόμοι εις το όνομα της πάταξης της τρομοκρατίας που έδωσαν υπερεξουσίες παρακολούθησης και επιτήρησης στο κράτος των ΗΠΑ. Παρόμοιες εξελίξεις υπήρξαν σε μία σειρά χώρες. Σήμερα, 19 χρόνια μετά, κανένας νόμος δεν έχει καταργηθεί.
Ο κίνδυνος της επανεμφάνισης της τρομοκρατίας είναι πάντα υπαρκτός κι ως εκ τούτου οι νόμοι όχι απλά δεν έχουν καταργηθεί αλλά επεκτάθηκαν.
Ήδη στη συζήτηση που διεξάγεται αναγνωρίζεται η ανάγκη για διατήρηση των μέτρων σε βάθος χρόνου αφού – παρά τις αισιόδοξες εκτιμήσεις που προβάλλονται ανά καιρούς – το εμβόλιο παραμένει άγνωστο πότε ακριβώς θα ανακαλυφθεί ενώ πάντα υπάρχει ο κίνδυνος εμφάνισης μίας νέας επιδημίας τη στιγμή όπου τα προτερήματα της χρήσης τεχνολογιών παρακολούθησης και επιτήρησης γίνονται εμφανή στις κυβερνήσεις.
Το πιο ανησυχητικό είναι πως ήδη συλλογικά έχουμε αρχίζει να αποδεχόμαστε αυτή τη νέα πραγματικότητα. Έχουμε αρχίζει να συνηθίζουμε στην ιδέα.
Το είδαμε να συμβαίνει και στην Ελλάδα ήδη από τις πρώτες εβδομάδας της καραντίνας. Συνεχίζει και συμβαίνει και τώρα.
Αποδεχόμαστε τη λογική της επιτήρησης και της παρακολούθησης όχι ως αναγκαίο κακό αλλά ως καλό και αναγκαίο. Ίσως, ως η μόνη διέξοδος για μία κάποια επιστροφή στην “κανονικότητα”.
Η διαχείριση της έκτακτης κατάστασης ορίζει την επιστροφή στην κανονικότητα, τα μέτρα που εφαρμόζονται δεν αναγνωρίζονται ως απολυταρχικά, αλλά ως το μέσο για τη διασφάλιση της διατήρησης της δημόσιας υγείας. Η νέα κανονικότητα που κάποια στιγμή θα προκύψει, η νέα σταθερότητα θα εμπεριέχει τις συνθήκες που έχει γεννήσει η έκτακτη κατάσταση.
Σε άλλες χώρες ήδη βρίσκονται σε εφαρμογή ειδικά apps με τα οποία η κίνηση του κάθε ατόμου ιχνηλατείται και η παραβίαση των προκαθορισμένων ορίων κίνησης επισύρουν τιμωρίας. Έτσι μόνο διασφαλίζεται αποτελεσματικά μία κίνηση που εμπεριέχει μέσα της την έννοια της ασφάλειας, που εγγυάται την επιστροφή στην παραγωγική διαδικασία, την προστασία της δημόσιας υγείας για να επιτευχθεί η επανεκκίνηση της οικονομίας.
Η τεχνητή νοημοσύνη έχει ενταχθεί σε ευρεία κλίματα στις προσπάθειας επιτήρησης της ζωής υπό την επιδημία. Στην Κίνα έχουν εγκατασταθεί θερμικά σκάνερ στους σταθμούς των τραίνων ώστε να αναγνωρίζονται οι πολίτες με πυρετό ενώ στη Ρωσία, συστήματα αναγνώρισης προσώπων βρίσκουν ανθρώπους που έχουν σπάσει τους κανόνες καραντίνας.
Ο Έντουαρντ Σνόουντεν ήταν από τους πρώτους που εξέφρασαν τον φόβο τους για τη χρήση τέτοιων μορφών τεχνολογίας για την διαχείριση της επιδημίας.
“Ήδη γνωρίζουν τι κοιτάζεις στο ίντερνετ. Ήδη γνωρίζουν που βρίσκεται το τηλέφωνό σου άρα και εσύ. Τώρα γνωρίζουν πώς κτυπά η καρδιά σου. Τι μπορεί να συμβεί όταν συνθέτουν όλα αυτά τα διαφορετικής μορφές δεδομένα με την τεχνητή νοημοσύνη;”
Στα πλαίσια της λογικής που παράγει η έκτακτη ανάγκη κάθε άτομο είναι επικίνδυνο και οφείλει να βρίσκεται διαρκώς υπό έλεγχο. Είναι για το καλό της υγείας του, για το καλό της δημόσιας υγείας, για το καλό της κοινωνίας. Δεν αρκεί να υπακούει, οφείλει να αναγνωρίσει ότι είναι για το συμφέρον το δικό του και της κοινωνίας. Οφείλει να δράσει υπεύθυνα.
O ιός της επιτήρησης και της παρακολούθησης δεν είναι πλέον υπόθεση μόνο του κράτους, ενυπόκειται στην ατομική ευθύνη του καθενός να είναι τα μάτια της κρατικής μηχανής ώστε να διασφαλιστεί η δημόσια υγεία.
Ζούμε στην εποχή όπου το να καταδίδεις τον γείτονά σου επικροτείται από την κοινωνία και το κράτος. Ο χαφιεδισμός περίπου μετατρέπεται σε υπόδειγμα συμπεριφοράς για κάθε πολίτη που θέλετε να λέγεται υπεύθυνος.
Η επιδημία του κορωνοϊού εξελίσσεται στην εποχή των social media, όπου το να είσαι διάσημος είναι ότι πιο σημαντικό. Τώρα, το να καταδίδεις άλλους ανθρώπους δεν είναι απλά ανεκτό, γίνεται viral, και ο άνθρωπος που καταδίδει γίνεται διασημότητα. Αναγνωρίζεται ως θετικό και επιβραβεύεται με πολλά likes και shares.
Στη Μαλαισία o Hahi Nazhan είδε κάτοικους σε γειτονιά της Kuala Lumpur να βρίσκονται έξω από τα σπίτια τους ενώ είχε κηρυχθεί καραντίνα. Τους έβγαλε φωτογραφίες και τις δημοσίευσε στο Twitter, λαμβάνοντας εκατοντάδες shares. Ως αποτέλεσμα της πράξης του συνελήφθησαν 11 άνθρωποι.
Τον γύρο του κόσμου μέσω των social media κάνουν εικόνες από την Αγγλία όπου πολίτες τραβούν σε βίντεο ανυπάκουους πολίτες, τους βρίζουν και καλούν την αστυνομία να τους συλλάβει. Το ίδιο έχει συμβεί στην Ιταλία και στην Ισπανία και σε άλλες χώρες.
Στη Νέα Ζηλανδία πάλι η αστυνομία ζητά από τους κατοίκους να καταδίδουν τους γείτονές τους που δεν εφαρμόζουν τα μέτρα απομόνωσης. Μέσα σε μόλις μια βδομάδα από την έναρξη λειτουργίας της πλατφόρμας, η αστυνομία έλαβε πάνω από 14.000 αναφορές από πολίτες.
Οι πολίτες είναι περήφανοι όταν καταδίδουν κάποιον συνάνθρωπό τους. Εισπράττουν την αποδοχή της κρατικής μηχανής και των συμπολιτών τους.
“Δεν έχει και πολύ νόημα να ανησυχούμε για την παραβίαση των δικαιωμάτων στην ιδιωτικότητα, αν είμαστε νεκροί”, είπε ο David Watts, πρώην κομμισαριος ασφαλείας στην Πολιτεία της Βικτώρια στην Αυστραλία δίνοντας έτσι βαρύτητα στο γεγονός ότι μεταξύ υγείας και δημοκρατικών δικαιωμάτων πάντα θα υπερισχύει η υγεία.
Το ίδιο πιστεύει και ο καθηγητής νομικής του Πανεπιστημίου του Σίδνεϋ:
“Η ιδιωτικότητα δεν είναι κάποιο απόλυτο δικαίωμα και πρέπει πάντα να βρίσκεται σε ισορροπία με άλλα δικαιώματα. Η ισορροπία πάντα βασίζεται στις συνθήκες. Και μία παγκόσμια επιδημία είναι ένα ακραίο γεγονός”.
Άλλοι πάλι εκφράζουν τους φόβους τους ότι τα μέτρα που εφαρμόζονται έρχονται για να μένουν.
Ο Joseph Cannacati, εκπρόσωπος των Ηνωμένων Εθνών για το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα εκφράζει τον φόβο του ότι τα μέτρα παρακολούθησης θα μπορούσαν να παραμείνουν και μετά την παρούσα κρίση.
“Πολλές φορές δικτατοριές και απολυταρχικά καθεστώτα ξεκινάνε εξαιτίας κάποιας απειλής”, είπε.
Και πολλές φορές τα θύματα της παρακολούθησης δεν είναι μόνο απείθαρχοι, κοινωνικά ανεύθυνοι ή οπαδοί θεωριών συνωμοσίας αλλά αυτοί που δε μπορούν να κάνουν αλλιώς παρά να μην υπακούσουν.
Στην περίπτωση της Ινδίας λ.χ. . η πλειοψηφία των θυμάτων παρακολούθησης από πολίτες είναι οι λιγότερο προνομιούχοι συμπολίτες τους, αυτοί που δε μπορούν να κάνουν αλλιώς παρά να βγουν έξω από τα σπίτια τους γιατί πρέπει να δουλέψουν για να επιβιώσουν. Αυτοί που δε μπορούν να δουλέψουν από το σπίτι.
Και όχι μόνο στην Ινδία.
Ακόμα και στις ΗΠΑ, σύμφωνα με στοιχεία από την ανάλυση των δεδομένων κίνησης από τα κινητά τηλέφωνα που παρουσίασαν οι New York Times οι χαμηλόμισθοι εργαζόμενοι συνεχίζουν να κινούνται μέσα στις πόλεις ενώ όσοι βρίσκονται σε καλύτερη οικονομική κατάσταση παραμένουν στα σπίτια τους.
Συνεχίζουν να κινούνται επειδή δε μπορούν να κάνουν αλλιώς για λόγους επιβίωσης.
Πολλές φορές τιμωρούνται για την αδυναμία τους να υπακούσουν λόγω των συνθηκών της ίδιας της ζωής τους.
Αλλά στο στόχαστρο μπαίνουν και οι “ξένοι”.
Στην πόλη Μανταλαίη της Μιανμάρ ένα βίντεο στο οποίο εξαγρωμένοι κάτοικοι εισέρχονται σε ένα κτίριο όπου είδαν Κινέζους να βήχουν και τους διώχνουν με τη βία έλαβε πάνω από 1 εκ. views και πάνω από 10.000 shares.
Δε χρειάζεται καν να βρισκόμαστε υπό παρακολούθηση μέσω της τεχνολογίας ή από άλλους πολίτες, αρκεί η γνώση ότι συστήματα παρακολούθησης υπάρχουν και ότι μπορεί να βρίσκόμαστε υπό παρακολούθηση.
Στην Ελλάδα στέλνουμε μήνυμα σε έναν αριθμό για να πάρουμε άδεια ώστε να μπορούμε να μετακινηθούμε. Σημασία δεν έχει αν πράγματι υπάρχει κάποιος που λαμβάνει το μήνυμά και εγκρίνει την κίνησή μας, αρκεί που υπάρχει αυτός ο αριθμός στον οποίο πρέπει να στείλουμε μήνυμα, ότι αποδεχόμαστε την ανάγκη να στείλουμε το μήνυμα, ότι μόνο όταν στείλουμε το μήνυμα νοιώθουμε ασφαλής και θεωρούμε ότι έχουμε το δικαίωμα να μετακινηθούμε.
Κατ’ ένα τρόπο επωμιζόμαστε τους καταναγκασμούς και τους προσαρμόζουμε στον εαυτό μας έτσι ώστε να αναγνωρίζουμε σε αυτά τα μέτρα καταστολής και ελέγχου το δικό μας ατομικό συμφέρον.
Αποδεχόμαστε μία λογική σύμφωνα με την οποία είμαστε επικίνδυνοι και πρέπει να βρισκόμαστε υπό παρακολούθηση και έλεγχο.
Στην πραγματικότητα, έχουμε αποδεχτεί ότι ουδείς είναι εκ των προτέρων υγιής, ότι όλοι είναι εν δυνάμει άρρωστοι, μεταξύ αυτών και ο ίδιος ο εαυτός μας τον οποίο δε μπορούμε να εμπιστευτούμε ότι είναι πράγματι υγιής ή άρρωστος, λόγω της ιδιότητας της αρρώστιας να μην παράγει συμπτώματα.
Ο εαυτός μας είναι άρρωστος μέχρι να αποδειχτεί το αντίθετο. Είναι προς το συμφέρον του εαυτού να αναγνωρίζει τον εαυτό του ως πιθανά άρρωστο. Έτσι διασφαλίζεται η δημόσια υγεία.
Ως εκ των προτέρων πιθανά άρρωστοι αποδεχόμαστε τον εγκλεισμό μας μέσα στα σπίτια μας ως δική μας επιθυμία, προστασίας του εαυτού και ταυτόχρονα προστασίας της κοινωνίας. Η απομόνωση είναι η μόνη υπεύθυνη απάντηση που μπορεί να διασφαλίσει τη δημόσια υγεία.
Η απομόνωση επεκτείνεται και έξω από τα σπίτια.
Καθώς περπατάμε σε άδειους δρόμους η παρουσία κάποιου άλλου ανθρώπου δημιουργεί πλέον φόβο αφού ο κάθε άνθρωπος είναι εν δυνάμει φορέας του ιού.
Ζούμε σα μέσα σε νοητά σύνορα όπου μόνο εντός τους είμαστε ασφαλείας. Το σύνορο ορίζεται από τη γνώση που παράγουν οι επιστήμονες. Στην αρχή το όριο ασφαλείας μεταξύ των ατόμων ορίστηκε στα δύο μέτρα. Μετά, πήγε στα 4 μέτρα. Τώρα, κάποιοι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι ο ιός μπορεί να μεταφερθεί και από 8 μέτρα απόσταση. Δεν υπάρχει καμία βεβαιότητα.
Τηρούμε τις αποστάσεις και αισθανόμαστε άβολα όταν κάποιος δεν αντιλαμβάνεται ότι έχει παραβιάσει τα όρια ασφαλείας τα οποία επιτρέπονται. Η ανθρώπινη επαφή κατ’ ένα τρόπο ποινικοποιείται στην κάθε της μορφή. Είναι επικίνδυνη για την ίδια την επιβίωση του ανθρώπου.
Εν τέλει, η επιλογή που έχει ο άνθρωπος είναι μεταξύ πιθανού θανάτου και επιβίωσης έτσι ώστε κάθε τι το ανθρώπινο, έτσι ώστε το να ζεις να ταυτίζεται με τον κίνδυνο της αρρώστιας και του θανάτου.
Η επιβίωση γίνεται αυτοσκοπός, όπως, κατά παράδοξο τρόπο, ο μοναδικός σκοπός ενός ιού είναι η επιβίωση μέσω του διαρκούς πολλαπλασιασμού του.
Ουδείς μπορεί να είναι ελεύθερος σε μία τέτοια κατάσταση. Όλοι τελούν υπό παρακολούθηση. Εμείς διαρκώς παρακολουθούμε τον εαυτό μας αναζητώντας πιθανά συμπτώματα που θα μας συνδέσουν με την αρρώστια.
Σα σε ένα οργουελικό εφιάλτη, ο πολίτης που παρακολουθεί και επιτηρεί τον εαυτό του και τους άλλους είναι ο πολίτης πρότυπο.
Άραγε, για να επιστρέψουμε στο αρχικό ερώτημα που θέσαμε στον τίτλο του κειμένου, ποιος μπορεί να μας εγγυηθεί ότι αυτά τα μέτρα που τυγχάνουν μίας τέτοιας μορφής αποδοχής λόγω των ειδικών συνθηκών που γεννά η κρίση υγείας της επιδημίας του κορωνοϊού δε θα συνεχίζουν να εφαρμόζονται ακόμη και μετά από έναν περιορισμό ή έλεγχο της επιδημίας σε μια αναπόφευκτη βαθιά οικονομική κρίση;
Ή, για να αντιστρέψω το ερώτημα, πώς θα επανεκκινήσει η οικονομία αν όχι με μέτρα παρακολούθησης και επιτήρησης των πληθυσμών;
Και ποιος θα μπορεί να προβάλλει αποτελεσματική αντίδραση σε αυτούς τους σχεδιασμούς όταν απέναντι από το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα και στα κάθε λογής δικαιώματα προστασίας της ιδιωτικής ζωής βρίσκεται η ζωή αγαπημένων ανθρώπων, των γονιών και των παππούδων μας;
Ποιος θα μπορεί να πει όχι στην διαρκή παρακολούθηση όταν πάντα θα ελλοχεύει ο κίνδυνος όχι πια ενός τρομοκρατικού κτυπήματος, αλλά ο κίνδυνος για τη δημόσια υγεία;