Ο Δρ. Ιωάννης Ζουγανέλης μιλά στην «Π» για την αποστολή της Ευρώ́πης στον Ήλιο «Solar Orbiter»
Ο Δρ. Ιωάννης Ζουγανέλης μιλά στην «Π» για την αποστολή της Ευρώ́πης στον Ήλιο «Solar Orbiter»
Πέρασαν τέσσερις αιώνες από τότε που ο Γαλιλαίος παρατήρησε με το τηλεσκόπιό του τον Ήλιο και σήμερα είμαστε στη θέση να πούμε ότι γνωρίζουμε μόλις το 10% των μυστικών του σημαντικού για μας αλλά… μέτριου για το Σύμπαν αστεριού.
Για τη νέ́α αποστολή́ της Ευρώ́πης στον Ή́λιο «Solar Orbiter» θα μιλήσει σήμερα στο Ηράκλειο ο Δρ. Ιωάννης Ζουγανέ́λης, ο οποίος από́ το 2014 εργά́ζεται στον Ευρωπαϊ̈κό Οργανισμό Διαστή́ματος ως αναπληρωτής επιστημονικό́ς υπεύ́θυνος του συγκεκριμένου διαστημικού́ τηλεσκοπί́ου.
Η ομιλία, η πρώτη του ίδιου από τη στιγμή της εκτόξευσης, θα γίνει στη 1 το μεσημέρι, στην αίθουσα σεμιναρίων του 3ου ορόφου του Τμήματος Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Ο Δρ. Ι. Ζουγανέλης μιλά στην «Π» για την αποστολή, τις προσδοκίες της επιστημονικής κοινότητας αλλά και την Κρήτη που πάντα ξεχώριζε στον τομέα της Αστροφυσικής.
Η συνέντευξη έχει ως εξής:
Στη σημερινή σας ομιλία θα παρουσιάσετε κάποια δεδομένα που έχουν μέχρι στιγμής προκύψει από την αποστολή;
«Θα μιλήσω για την αποστολή, γενικότερα. Έχουμε πάρει μέχρι τώρα πολύ λίγα δεδομένα, γιατί ακόμα βρισκόμαστε στα πρώτα τεστ της αποστολής, να δούμε αν λειτουργούνε σωστά τα όργανα και ήδη δημοσιεύσαμε κάποια πρώτα δεδομένα που δείχνουν ότι ένα όργανο δουλεύει καλά, αλλά δεν είναι δεδομένα τα οποία είναι αξιοποιήσιμα για επιστημονικές ανακαλύψεις, για έρευνα.
Θα μιλήσω για το τι θέλουμε να κάνουμε, γιατί μελετάμε τον Ήλιο, γιατί θέλουμε να στείλουμε ένα διαστημόπλοιο τόσο κοντά, τι αναμένουμε, ποιες ήταν οι τεχνολογικές δυσκολίες ώστε να πετύχουμε αυτό που πετύχαμε, ποια είναι τα στοιχεία της συνεργασίας μεταξύ NASA και ESA και όλων των χωρών που συμμετείχαν. Τα αποτελέσματα ακόμα θα χρειαστούν κάποια χρόνια».
Ιδανικά, τι περιμένουμε να δούμε μετά το πέρας της αποστολής;
«Θέλουμε να καταλάβουμε γενικά πώς λειτουργεί ο Ήλιος, εδώ έχουμε τέσσερα βασικά προβλήματα.
Το πρώτο είναι πώς λειτουργεί ο ηλιακός άνεμος, είναι μια εκροή ύλης από τον Ήλιο συνεχής, η οποία πάει πάρα πολύ γρήγορα, με ταχύτητες 800χλμ το δευτερόλεπτο, φεύγει από τον Ήλιο και γεμίζει όλο το ηλιακό σύστημα.
Δεν κατανοούμε ούτε την ταχύτητά του ούτε τη θερμοκρασία του, είναι ένα βασικό φαινόμενο του Ήλιου, το οποίο θέλουμε να καταλάβουμε, γνωρίζουμε την ύπαρξή του εδώ και έξι δεκαετίες αλλά ακόμα βασικά φυσικά φαινόμενα δεν τα καταλαβαίνουμε.
Το δεύτερο είναι ότι ο Ήλιος κάνει κατά καιρούς εκρήξεις και επίσης δεν τις καταλαβαίνουμε.
Το τρίτο ερώτημα είναι ότι αυτές οι εκρήξεις επιταχύνουν σωματίδια πάρα πολύ γρήγορα, αυτό που ονομάζουμε ενεργητικά σωμάτια, που είναι πολύ επικίνδυνα και για τη Γη, και τους αστροναύτες, και τους δορυφόρους τηλεπικοινωνιών για τα ενεργειακά δίκτυα στη Γη, μπορεί να μας επηρεάσουν όταν φτάσουν στη Γη και επίσης δεν τα καταλαβαίνουμε.
Το τέταρτο το οποίο θέλουμε να μάθομε είναι πώς είναι το εσωτερικό του Ήλιου και πώς λειτουργεί η εσωτερική δραστηριότητα. Υπάρχει ένας κύκλος ενδεκαετής, δηλαδή κάποια χρόνια έχουμε πάρα πολλές εκρήξεις που ονομάζουμε μεγάλη ηλιακή δραστηριότητα και άλλα χρόνια έχουμε λιγότερες και αυτό διαρκεί 11 χρόνια. Ενώ αυτό το παρατηρούμε από εδώ, τέσσερις αιώνες από τότε που ο Γαλιλαίος πρωτοκοίταξε τον Ήλιο με το τηλεσκόπιό του δεν κατανοούμε πώς λειτουργεί».
Ο Ήλιος… άγνωστος
Μπορούμε να πούμε πόσο τοις εκατό πληροφορίες έχουμε για τον Ήλιο;
«Είναι ένα δύσκολο ερώτημα. Θα έλεγα ότι κατανοούμε αρκετά αλλά στην επιστήμη ποτέ δεν μπορεί να είναι κανείς σίγουρος για τίποτα, θα έλεγα 10%».
Οπότε είναι άγνωστος για μας.
«Γνωρίζουμε ότι είναι ένα αστέρι σαν πάρα πολλά δισεκατομμύρια άλλα στο σύμπαν, πολύ μετρίου μεγέθους μάλιστα, μέτριας δραστηριότητας, είναι όλο μέτριο, πολύ τυπικό, σαν πάρα πολλά άλλα, ούτε πολύ μεγάλο, ούτε πολύ μικρό, ούτε πολύ λαμπρό, ούτε πολύ ζεστό, ούτε πολύ κρύο αλλά δε γνωρίζουμε τις λεπτομέρειες και για αυτό δεν μπορώ να δώσω ακριβές ποσοστό. Όσο πιο κοντά πάμε και περισσότερο παρατηρούμε τόσο πιο πολλά προβλήματα παρουσιάζονται και πιο πολλές ερωτήσεις καινούργιες τίθενται».
Τι θεωρούμε ότι θα μας προσφέρει η επιπλέον γνώση μας για τον Ήλιο, θα λυθούν προβλήματα της ζωής μας;
«Της ζωής μας απευθείας όχι, είναι βασική έρευνα, όπως και όλη η έρευνα που κάνουμε στην Αστροφυσική ή τη Φυσική γενικά, δεν ξέρουμε ποτέ τι εφαρμογή μπορεί να βρεθεί σε αυτά τα οποία θα ανακαλύψουμε. Όπως πριν από δύο αιώνες οι φυσικοί μελετούσαν τον ηλεκτρισμό και τον μαγνητισμό και βέβαια δεν είχαν ιδέα για τις εφαρμογές τις οποίες έχουμε τώρα με τον ηλεκτρισμό, κάτι αντίστοιχο είναι όταν κανείς μελετά αντίστοιχα φαινόμενα φυσικής, δεν μπορεί να βρει εφαρμογές άμεσα αλλά σίγουρα κάποια στιγμή θα υπάρξουν.
Υπάρχουν, όμως, τρεις εφαρμογές οι οποίες ενδιαφέρουν λιγάκι πιο άμεσα τους επιστήμονες και γενικότερα θα έλεγα τον κόσμο. Η πρώτη είναι τα ενεργητικά σωμάτια, τα οποία μπορεί να είναι πολύ επιβλαβή για τους αστροναύτες. Όταν είχαν πάει οι αστροναύτες στο Φεγγάρι με τις αποστολές Apollo ήταν πολύ τυχεροί που δεν υπήρξε ηλιακή έκρηξη, την οποία δε θα μπορούσαν να είχαν προβλέψει, έτυχε και δεν υπήρχε, θα είχαν όλοι πεθάνει ή άμεσα ή από καρκίνο.
Τώρα που θέλουν και η NASA και όλες οι διαστημικές υπηρεσίες να επιστρέψουν στη Σελήνη μέσα στη δεκαετία και θέλουν να προσπαθήσουν να πάνε και μέχρι τον Άρη, πρέπει να καταλάβουν πώς δημιουργούνται οι εκρήξεις και πώς θα βομβαρδιστούν οι αστροναύτες από αυτά τα σωματίδια.
Το άλλο είναι όταν έχουμε μία έκρηξη μπορεί να υπάρχει ένα μπλακ άουτ ηλεκτρισμού, το οποίο συνέβη το 1989 στον Καναδά λόγω ηλιακής έκρηξης και διήρκησε οχτώ ώρες, ήταν βυθισμένος όλος ο Καναδάς στο σκοτάδι.
Επίσης συνέβη πρόσφατα στα Κανάρια Νησιά πριν μερικούς μήνες.
Ένα άλλο πρόβλημα είναι ότι οι εκρήξεις μπορούν να προκαλέσουν ζημιά στους δορυφόρους που βρίσκονται γύρω από τη Γη και πολλοί από αυτούς είναι δορυφόροι τηλεπικοινωνιών, δεν έχει συμβεί αυτό ακόμα αλλά θα μπορούσε να υπάρξει μπλακ άουτ τηλεπικοινωνιών. Όσο πιο εξαρτημένοι είμαστε από τους δορυφόρους για την καθημερινότητά μας τόσο πιο πολύ θα βλέπουμε στο μέλλον τις συνέπειες από μια τέτοια έκρηξη. Αλλά κατά τα άλλα θα έλεγα το σημαντικό είναι ότι τον Ήλιο το μελετάμε ως βασική έρευνα για να μάθουμε τα μυστικά του».
Ως αστροφυσικός αισθάνεστε την ασημαντότητά μας;
«Δε θα έλεγα ότι το αισθάνομαι με αυτό τον τρόπο, αν το δει κανείς από την κλίμακα του σύμπαντος προφανώς είμαστε ασήμαντοι, από την άλλη είμαστε οι μόνοι με τους οποίους έχουμε επαφή και η καθημερινότητά μας είναι η Γη και οι άνθρωποι της Γης. Οπότε θα έλεγα ότι δε θεωρώ καθόλου ασήμαντη τη Γη, τον κόσμο και τη ζωή που υπάρχει πάνω στη Γη, όσο δε γνωρίζουμε με βεβαιότητα ότι υπάρχει άλλη ζωή ίσα-ίσα θα πρέπει για αυτό το λόγο να δίνουμε την απαραίτητη σημασία και να προσέχουμε και τη ζωή και τον πλανήτη μας».
Η Κρήτη έχει καλή φήμη
Τι περιλαμβάνει η επίσκεψή σας στο Ηράκλειο, όπου έχουμε την τιμή εδώ και ένα χρόνο να φιλοξενούμε το Ινστιτούτο Αστροφυσικής;
«Θα έλεγα θυμάμαι από όταν ήμουν φοιτητής, τελείωσα το Καποδιστριακό στην Αθήνα, το Τμήμα Φυσικής, πάντα η Κρήτη είχε τη φήμη που ήταν πραγματικότητα ότι είχε το καλύτερο Τμήμα Αστροφυσικής και με τους περισσότερος ενεργούς αστροφυσικούς και πιο γνωστούς στην Ελλάδα και το εξωτερικό και στα άλλα τμήματα στις άλλες πόλεις υπάρχουν καλοί αστροφυσικοί, αλλά η Κρήτη είχε πάντοτε εξαιρετικό επίπεδο.
Τώρα είναι η πρώτη φορά που υπάρχει ένα ινστιτούτο αποκλειστικά Αστροφυσικής και αυτό ιδρύθηκε πέρσι στο Ηράκλειο και νομίζω ότι είναι ένα πάρα πολύ θετικό όχι μόνο για την Αστροφυσική στην Ελλάδα αλλά και για την παιδεία γενικότερα.
Η Αστροφυσική είναι ένας τομέας ο οποίος εμπνέει κυρίως τους νέους, τα παιδιά, τους φοιτητές, είναι ένα έναυσμα που πάντα βοηθάει ώστε να προσελκύσει φοιτητές στις θετικές επιστήμες.
Τα καλύτερα πανεπιστήμια στον κόσμο διαθέτουν Ινστιτούτα Αστροφυσικής, η Κρήτη, που είναι ένα πολύ καλό Πανεπιστήμιο, έπρεπε να το κάνει».
Κατερίνα Μυλωνά
Δείτε εικόνες στην εφημερίδα Πατρίς Ηρακλείου