Ενδελεχής έρευνα για τη Δαιμονιά Λακωνίας
Ενδελεχής έρευνα για τη Δαιμονιά Λακωνίας
Έναν άνθρωπο που έχει αφιερώσει μεγάλο μέρος της ζωής του πάνω στην έρευνα-μελέτη και καταγραφή της ιστορίας του χωριού του, της Δαιμονιάς Δ. Μονεμβασίας, φιλοξενεί σήμερα η στήλη «ΣυνΛακεδαιμονίων». Πρόκειται για τον Δημήτριο Γ. Λύρα, ο οποίος εργάζεται στον Δ. Τρίπολης, με βασικό αντικείμενο το σχεδιασμό και υποβολή προτάσεων έργων και δράσεων, σε συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα. Έχει διδάξει σε εκπαιδευτικές δομές στην περιοχή, σε αντικείμενα που έχουν σχέση με το δάσος και το φυσικό περιβάλλον. Συνεργάζεται με διάφορους φορείς για την υλοποίηση δράσεων σε σχέση με το φυσικό περιβάλλον, τον πολιτισμό, την τοπική ανάπτυξη.
- Πόσο βαθιά στον χρόνο φτάνει η έρευνά σας για την περιοχή της Δαιμονιάς Δ. Μονεμβασίας;
Η έρευνά μου για την περιοχή και ειδικότερα του χωριού μου, την Δαιμονιά, επικεντρώνεται κυρίως την περίοδο των τελευταίων 200 ετών. Την περίοδο μετά την απελευθέρωση της χώρας. Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον αυτή η χρονική περίοδος. Πρόκειται για την εποχή που το χωριό άρχισε να μεγαλώνει, μαζεύτηκαν οι περισσότερες οικογένειες, και απόκτησε την μορφή που το ξέρουμε σήμερα. Παρότι η περίοδος είναι μικρή, είναι σημαντική και δεν έχει μελετηθεί σε όλο το εύρος. Ιδιαίτερα σημαντική, διότι υπάρχει η δυνατότητα για πρωτογενή έρευνα σε πηγές όπως, προφορικές μαρτυρίες, αρχεία φορέων και υπηρεσιών, φωτογραφικό υλικό κλπ. Μπορεί ένας ερευνητής να μιλήσει και να καταγράψει μνήμες μεγαλυτέρων, να επισκεφτεί σπίτια βρίσκοντας τεκμήρια που άλλως θα χάνονταν. Με ενδιαφέρουν, οι μικρές ιστορίες ανθρώπων, που δεν έκαναν κατά ανάγκη κάτι ιδιαίτερο και σημαντικό.
Είναι μια περίοδος, όπου ένας τοπικός ιστορικός μπορεί να είναι πολύ χρήσιμος, χωρίς να «εμπλέκεται» στα πόδια, πολύ πιο ειδικών επί του θέματος, όπως αρχαιολόγων, ιστορικών κλπ.
Έχω σαν οδηγό την άποψη του Κωνσταντίνου Θ. Δημαρά, σημαντικού διανοητή και ιστορικού της νεοελληνικής λογοτεχνίας, ο οποίος ήταν αρνητικός έναντι της μεγάλης χρονικής διάρκειας πού θέλουν να καλύψουν με τις μελέτες τους οι τοπικοί ιστοριογράφοι. Ανέφερε: «Τα αρχαία, δεν έχουν θέση στις τοπικές ιστορίες επειδή αποτελούν μέρος μιας ενιαίας ιστορίας που δεν εξαρτάται από τοπικές δημοσιεύσεις». Τι μπορούν να προσφέρουν οι τοπικές ιστορίες στην αρχαία ιστορία; Ο Δημαράς θα απαντήσει ευθέως και χωρίς περιστροφές: «το πολύ- πολύ καμιά κακοδημοσιευμένη επιγραφή». Κατά συνέπεια οι τοπικοί Λόγιοι πρέπει να περιοριστούν στα «διελληνικά» φαινόμενα, σε χαρακτηριστικά τοπικά φαινόμενα και τέτοια είναι τα στοιχεία που αναφέρονται στην ιστορία του νέου ελληνισμού. Οι τοπικοί ιστοριογράφοι θα πρέπει να περιορίζονται στην μικρή ιστορία, όπου το τοπικό γεγονός δεν έχει εκβάλει ακόμα στα μεγαλύτερα ποτάμια της μεγάλης ιστορίας, διαφορετικά χάνουν το όραμά τους, ενώ έπρεπε να υπηρετήσουν ένα σκοπό, τα έργα τους γίνονται αυτοσκοπός.
Το γνωστικό μου αντικείμενο έχει σχέση με το φυσικό περιβάλλον. Εφόσον, όμως, κάποιος θέλει να έχει ολοκληρωμένη εικόνα για την περιοχή, θα πρέπει να γνωρίζει και στοιχεία για το ανθρωπογενές περιβάλλον αυτής.
- Τι προσφέρει σήμερα στην ελληνική επαρχία η έρευνα της τοπικής ιστορίας;
Πρόκειται για ένα πολύ κρίσιμο ερώτημα. Η έρευνα της τοπικής ιστορίας, προσφέρει την γνωριμία με τον τόπο. Αυτή η γνώση θα μας βοηθήσει να διασώσουμε και να προστατεύσουμε στοιχεία της πολιτιστικής κληρονομιάς, αλλά και να επαναπροσδιορίσουμε αυτό που λέμε «ανάπτυξη της περιοχής». Η γνώση της ιστορίας του τόπου, αποτελεί βασικό εργαλείο ανάπτυξης και δεν έχει μόνο ακαδημαϊκή και αρχειακή αξία.
Ιδιαίτερα για την περιοχή της χερσονήσου του Κάβο Μαλιά, υπήρξε μια περίοδος 30-40 χρόνων με αρχή κάπου την 10ετία του 1970, όπου οι άνθρωποι «πέταξαν» ή προσπάθησαν να πετάξουν κάθε τι παλαιό. Πέταξαν παλαιά αντικείμενα, άφησαν την τοπική παράδοση, την γαστρονομία, στο όνομα μιας ανάπτυξης που τότε άρχιζε. Παλαιότερα ήταν δικαιολογημένοι, γιατί έβγαιναν από μια πολύ δύσκολη περίοδο, τον πόλεμο, την κατοχή, τον εμφύλιο, την φτώχεια. Οτιδήποτε διευκόλυνε τη ζωή τους το αποδέχονταν χωρίς πολλή σκέψη. Σήμερα δεν μπορούμε να δεχθούμε κάτι τέτοιο γιατί δεν οδηγεί πουθενά.
Ο τουρισμός εξάλλου, ως κοινωνικό και οικονομικό φαινόμενο, σύμφωνα με τις νέες προσεγγίσεις, απαιτεί ανεπτυγμένη γνώση και συνεργασία ανάμεσα σε πολλές επιστήμες, μεταξύ αυτών και της ιστορίας.
Εάν δούμε περιοχές που έχουν αναπτυχθεί, που έχουν αξιόλογη τουριστική-οικονομική κίνηση, σίγουρα θα διακρίνουμε ότι αξιοποίησαν όλα τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον τόπο-του δίνουν ταυτότητα- τον κάνουν να διαφέρει από άλλους τόπους. Αυτά είναι: τα μνημεία, το φυσικό περιβάλλον, η ιστορία, η τοπική παράδοση, τα τοπικά προϊόντα...
Η τοπική παράδοση, η τοπική ιστορία, είναι βασικά στοιχεία για την ανάπτυξη και σε αυτά πρέπει να στηριχθούμε εάν θέλουμε να σχεδιάσουμε δράσεις.
- Δαιμονιά και Αρχάγγελος. Μια αντίφαση της ιστορίας; Ποια η πραγματικότητα;
Άγγελοι και Δαίμονες! Πρόκειται πράγματι για μία αντίφαση ή για μία ταύτιση και συμφωνία;
Ο οικισμός του Αρχαγγέλου είναι κτισμένος δίπλα στη θάλασσα, σε μικρό ορμίσκο και στην αγκαλιά του ακρωτηρίου, του κάβου του Αρχαγγέλου. Κατά μία εκδοχή έλαβε την ονομασία του, από την ομώνυμη εκκλησία των Αρχαγγέλων. Κατά άλλους, το ακρωτήρι από ψηλά μοιάζει με φτερούγα αγγέλου και από αυτό το χαρακτηριστικό, ο οικισμός ονομάστηκε Αρχάγγελος.
Το όνομα της Δαιμονιάς, κατά όπως φαίνεται μοναδικό, σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή προέρχεται από την αρχοντική οικογένεια της Βυζαντινής Μονεμβασίας Ευδαιμονογιάννη ή Δαιμονογιάννη, στην οποία ανήκε η περιοχή. Η σχέση της με την οικογένεια ανάγεται στον 13ο αιώνα με την κατάκτηση της Μονεμβασίας από τους Φράγκους.
Η πρώτη γραπτή μνεία του οικισμού ως Demoniya, αναφέρεται στα πρώιμα οθωμανικά κατάστιχα του 16ου αιώνα, γύρω στα 1500 με 1550 μ.Χ.. σύμφωνα με εργασία του πολύ καλού επιστήμονα και φίλου, του συντοπίτη μας αρχαιολόγου Νεκτάριου Σκάγκου.
Σε βενετσιάνικο αδημοσίευτο έγγραφο των αρχών του 18ου αι., αναφέρεται το «luoco Demonoianni» (luoco η luogo= θέση, στα λατινικά), όπου σύμφωνα με κάποιους μελετητές, ταυτίζεται με την περιοχή της Δαιμονιάς.
Θα μπορούσε το όνομα της Δαιμονιάς να προέρχεται, να συνδέεται, με το Λακεδαίμων – Λακεδαιμονία; Βρισκόμαστε άλλωστε στην περιοχή της Βυζαντινής Μονεμβασίας, στο χώρο που μετακινήθηκαν τον 6ο αι., οι κάτοικοι της Λακεδαιμονίας, της πόλης που δημιουργήθηκε στα ερείπια της αρχαίας Σπάρτης. Η οχυρή θέση της Μονεμβασίας πρόσφερε ασφάλεια από τις συχνές βαρβαρικές επιδρομές. Η μετεγκατάσταση των κατοίκων συνοδεύτηκε με μετεγκατάσταση των αρχών και του Επισκόπου της «Λακεδαιμονίων πόλεως». Οι Μονεμβασιώτες υποστήριζαν ότι είναι κληρονόμοι των θεσμών και προνομίων της αρχαίας Σπάρτης ως συνέχειά της.
Πιθανότατα το όνομα της Δαιμονιάς έχει ως ρίζα τη λέξη δαίμων, όχι όμως με την χριστολογική, την χριστιανική έννοια, αλλά την αρχαία έννοια δηλαδή της καλής θεϊκής δύναμης. Παράγεται από το ρήμα δαίω: μοιράζω στον καθένα την τύχη του. Από εδώ παράγεται και η λέξη ευδαίμων που σημαίνει τη μέγιστη ευτυχία.
«Αρχάγγελοι και Δαίμονες» λοιπόν, αποτελούν μια διαχρονική συνέχεια, μια ταύτιση του τόπου διαχρονική και όχι μια αντίφαση της ιστορίας.
- Ποια είναι για σας η αξία της ελιάς και του κυπαρισσιού;
Το ελληνικό τοπίο το χαρακτηρίζουν η ελιά και το κυπαρίσσι. Η ελιά με το σφαιρικό σχήμα και το ασημοπράσινο χρώμα καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής μας. Το κυπαρίσσι, στις άκρες κυρίως των αγρών, στα κοιμητήρια, με το σκούρο πράσινο χρώμα, την κατακόρυφη διάταξη, και το ύψος του, μας δίνει αίσθηση του ύψους. Οδηγεί το βλέμμα και το νου προς τα πάνω.
Αυτή η εικόνα με την ελιά και το κυπαρίσσι που αγναντεύουμε παντού στην περιοχή μας, ίσως για μας αποτελεί μια συνηθισμένη εικόνα. Κάθε άλλο, αυτό το τοπίο είναι μοναδικό. Πρόκειται για ένα πολιτιστικό αγαθό με μεγάλη αξία και πολλούς συμβολισμούς.
- Πώς μπορούμε να επαναπροσδιορίσουμε τη σχέση του σύγχρονου ανθρώπου με τη μάνα γη, με το περιβάλλον;
Η σχέση με τη φύση πρέπει να είναι βιωματική, δεν μπορεί να στηρίζεται μόνο στη θεωρητική γνώση. Για τον άνθρωπο της πόλης αυτό είναι ένα βασικό θέμα.
Βασικό, επίσης, στοιχείο είναι ότι ο άνθρωπος και οι δραστηριότητές του, θα πρέπει να αποτελούν μέρος της φύσης και όχι κάτι έξω ή πάνω από αυτήν. Δεν είναι δυνατόν να διαχειριζόμαστε τη φύση και τους φυσικούς πόρους, κατά όπως θέλουμε εμείς.
Στον αγροτικό χώρο επίσης, παρουσιάζονται προβλήματα. Για σκεφτείτε, πόσο νερό καταναλώσαμε για την παραγωγή προϊόντων που στο τέλος οδηγήσαμε στην απόσυρση-στην χωματερή! Το ζητούμενο είναι να παράγουμε λιγότερες ποσότητες, η κατανάλωση φυσικών πόρων ναι είναι μικρότερη, ενώ το εισόδημα για τους παραγωγούς να παραμένει το ίδιο ή μεγαλύτερο.
Η αλόγιστη χρήση φυτοφαρμάκων δημιουργεί προβλήματα υγείας για τους ίδιους τους χρήστες, το περιβάλλον και τους καταναλωτές.
Η υπολειμματικότητα των φυτοφαρμάκων, δημιουργεί προβλήματα στην προώθηση και διάθεση των προϊόντων στις αγορές.
Όλα αυτά είναι θέματα που τίθενται πλέον επιτακτικά.
- Τι μπορεί ή πρέπει να αναδειχτεί σε διαχρονικό σύμβολο της λακωνικής γης;
Θα έλεγα ότι δεν χρειάζεται να σκεφτούμε πολύ: Κανένα άλλο παραγωγικό δέντρο της ελληνικής φύσης, δεν επέδρασε τόσο πολύ στην καθημερινή, στην οικονομική, στην κοινωνική, στην θρησκευτική ζωή μας, όσο το ελαιόδεντρο. Καθόρισε σημαντικά την διατροφή, την παράδοση, τα ήθη και έθιμα όχι μόνο στην περιοχή της Λακωνίας. Ο πολιτισμός «του οίνου και ελαίου», καθόρισε τον πολιτισμό της Μεσογείου.
Η ίδια η φύση, εξάλλου, μας δείχνει το δρόμο: Από πλευράς φυσικής βλάστησης, βρισκόμαστε στη ζώνη της ελιάς και χαρουπιάς (Oleo-Ceratonion). Δηλαδή στην περιοχή που αποτελεί το φυσικό χώρο της ελιάς και της χαρουπιάς. Τα βουνά γύρω μας, είναι γεμάτα αγριελιές. Αυτός είναι ο ένας λόγος που παράγεται άριστης ποιότητας ελαιόλαδο στην περιοχή μας. Ο άλλος λόγος έχει σχέση με τον τρόπο καλλιέργειας, την βαθιά γνώση και εμπειρία των παραγωγών.
Φαίνεται, όμως, ότι έχουμε ακόμη πολύ δρόμο μέχρι την πλήρη ανάδειξη του μοναδικού αυτού προϊόντος. Δύο μόνο, πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα:
Μιλάμε για προώθηση και εξαγωγές για το ελαιόλαδο της περιοχής, όταν χιλιάδες επισκέπτες που έρχονται στην περιοχή μας, δεν έχουν την ευκαιρία να το γνωρίσουν. Φεύγουν χωρίς να πάρουν μαζί τους ελαιόλαδο και προϊόντα του λαδιού και της ελιάς.
Χάνουμε πολύτιμο χρόνο, ψάχνοντας για διάφορες «υπερτροφές», super food όπως λέγονται, ενώ δεν υπάρχει καλύτερη υπερτροφή από το ελαιόλαδο που αποτελεί το βασικό προϊόν μας.
- Ποια παραδοσιακά φαγητά της Λακωνίας δε νοείται να λείπουν από μια ταβέρνα της περιοχής και γιατί;
Τα παραδοσιακά φαγητά θα πρέπει να έχουν ως βασικά υλικά τα τοπικά προϊόντα. Τα προϊόντα που μεταφέρουν την παράδοση της περιοχής. Απαιτείται επίσης βαθειά γνώση, αγάπη και μεράκι. Όλα αυτά είναι αναγκαία στοιχεία για να αναδειχθεί ένα παραδοσιακό πιάτο, το οποίο πρέπει να βγάζει την αγάπη και το μεράκι αυτού που το μαγείρεψε.
Πολλοί ιδιοκτήτες, επιχειρηματίες, μάγειροι στην περιοχή μας, προσανατολίζονται πλέον, προς αυτή την κατεύθυνση.
Οι επιχειρηματίες του τουρισμού, οι εστιάτορες, οι ξενοδόχοι, είναι οι πρεσβευτές της περιοχής αφού έρχονται άμεσα σε επαφή με τους επισκέπτες της.
Το βατικιώτικο κρεμμύδι θα μπορούσε να είναι πρωταγωνιστής σε ένα παραδοσιακό πιάτο της περιοχής των Βατίκων.
Το θαλασσινό αλάτι, επίσης, το αλάτι που συλλέγεται από τις ακτές της περιοχής μας, θα μπορούσε να συμπληρώσει ένα παραδοσιακό πιάτο. Θα έπρεπε να βρίσκεται πάντοτε στο τραπέζι μας. Το τελευταίο διάστημα βλέπω στην περιοχή ανθρώπους, που ασχολούνται με τη συλλογή θαλασσινού αλατιού και εξασφαλίζουν ένα συμπληρωματικό εισόδημα. Είναι σημαντικό.
Στην περιοχή των Μολάων και Ασωπού - Παπαδιανίκων υπήρχε μεγάλη παράδοση στην καλλιέργεια του σύκου. Στον παραλιακό οικισμό της Πλύτρας υπήρχαν πολλές αποθήκες- συσκευαστήρια όπου συσκεύαζαν τα αποξηραμένα σύκα και στη συνέχεια γίνονταν εξαγωγή στην Αμερική. Οι γυναίκες της περιοχής έφτιαχναν -και φτιάχνουν ακόμη- περίτεχνα σχέδια με τα σύκα, έφτιαχναν τσαπέλες πραγματικά έργα τέχνης. Αυτή η παράδοση θα πρέπει να διασωθεί, διότι συμβάλει στην ανάπτυξη της περιοχής.
- Πώς μπορεί να εμψυχωθεί η σημερινή ελληνική κοινωνία, για να συνεχίσει τον δρόμο της και να δημιουργήσει;
Η γνώση της τοπικής ιστορίας θα μπορούσε να συμβάλλει σε αυτό. Θα μπορούσε να μας προσφέρει την αίσθηση του μέτρου. Και σε άλλες εποχές, καθόλου μακρινές, οι άνθρωποι αντιμετώπισαν πολλές και δύσκολες καταστάσεις, όμως δεν σταμάτησαν. Συνέχισαν να ζουν, να δημιουργούν, να παράγουν, να κάνουν ωραία πράγματα.
- Τι χρωστάτε σε αυτόν τον τόπο;
Ο τόπος καταγωγής, ο τόπος που μεγαλώσαμε, αποτελεί για όλους κάτι μοναδικό καθώς συνδέεται με την παιδική ηλικία και τις μνήμες.
- Ποιο δαιμόνιο δεν επιτρέπει στους δήμους της χώρας να επιτελέσουν τον ιστορικό τους ρόλο;
Σίγουρα το δαιμόνιο αυτό, δεν έχει σχέση με το χωριό μου, τη Δαιμονιά! Γίνονται αρκετά στους Δήμους, όμως χρειάζονται περισσότερα. Τους έχουν εκχωρηθεί πλέον πολλές αρμοδιότητες. Πρωτίστως οι Δήμοι εξασφαλίζουν το πλαίσιο για την ανάπτυξη, που έχει σχέση με τη δημιουργία και βελτίωση υποδομών. Ο χώρος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, κυρίως της α΄ βάθμιας, παρουσιάζει ένα μεγάλο πλεονέκτημα: Επειδή οι τοπικές κοινωνίες είναι μικρές, όλοι μας έχουμε τη δυνατότητα να συμμετάσχουμε στα κοινά του τόπου μας, να καταθέσουμε προτάσεις και ιδέες και να προσπαθήσουμε να γίνουν πράξη.
Ποιος είναι ο Δ. Λύρας
Ο Δημήτριος Λύρας του Γεωργίου, με καταγωγή από τη Δαιμονιά Λακωνίας γεννήθηκε το 1964. Τελείωσε το Δημοτικό Σχολείο στη Δαιμονιά και το Γυμνάσιο-Λύκειο Μολάων και έλαβε το πτυχίο του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Ζει στην Τρίπολη και είναι παντρεμένος με ένα παιδί. Εργάζεται στο Δήμο Τρίπολης -Διεύθυνση Προγραμματισμού, με βασικό αντικείμενο το σχεδιασμό και την υποβολή προτάσεων έργων και δράσεων, σε συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα.
Διετέλεσε μέλος και Αντιπρόεδρος του Κοινοτικού Συμβουλίου Δαιμονιάς, καθώς και μέλος και Αντιπρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Ασωπού.
Εργάστηκε στην Αναπτυξιακή Εταιρεία Πάρνωνα και ειδικότερα ως Συντονιστής του προγράμματος LEADER στην Νοτιοανατολική Πελοπόννησο, πρόγραμμα που αφορά την ολοκληρωμένη ανάπτυξη της υπαίθρου. Συμμετείχε στην ομάδα που εργάστηκε για την θεσμοθέτηση του Οικολογικού Πάρκου Πάρνωνα - Μουστού.
Έχει διδάξει σε εκπαιδευτικές δομές στην περιοχή, σε αντικείμενα που έχουν σχέση με το δάσος και το φυσικό περιβάλλον.
Συνεργάζεται με διάφορους φορείς για την υλοποίηση δράσεων που έχουν σχέση με το φυσικό περιβάλλον, τον πολιτισμό, την τοπική ανάπτυξη.
Μελετά και καταγράφει την τοπική ιστορία του χωριού του, της Δαιμονιάς Λακωνίας.
Επιμέλεια: Δ. Αβούρης, Χρ. Πετρούλιας
Λακωνικός Τύπος