Μιλάει στον Η.Α. και στη Γεωργία Σκοπούλη ο Παναγιώτης Γεωργίου, καλλιεργητής βιολογικών προϊόντων από την Μπαλντούμα και ένας από τους συνδιοργανωτές της 3ης Πανηπειρωτικής Οικογιορτής. Μια κουβέντα-ποταμός, κράτησε ώρες, και δεν καλύφθηκαν πλήρως όλα τα θέματα. «Κάθε παράγραφος μπορεί να αποτελέσει ένα κεφάλαιο» είπε.
Μιλάει στον Η.Α. και στη Γεωργία Σκοπούλη ο Παναγιώτης Γεωργίου, καλλιεργητής βιολογικών προϊόντων από την Μπαλντούμα και ένας από τους συνδιοργανωτές της 3ης Πανηπειρωτικής Οικογιορτής. Μια κουβέντα-ποταμός, κράτησε ώρες, και δεν καλύφθηκαν πλήρως όλα τα θέματα. «Κάθε παράγραφος μπορεί να αποτελέσει ένα κεφάλαιο» είπε.
Ένας διαφορετικός, αυτή τη φορά, καλλιτέχνης μιλάει στην εφημερίδα μας. Καλλιτέχνης της γης. Βιοκαλλιεργητής. Και το κυριότερο, άνθρωπος με μεράκι. Σέβεται τη γη και την προστατεύει. Σέβεται τους ανθρώπους και την υγεία τους και προσπαθεί να την προστατέψει. Αλλά πρώτα απ’ όλα αγαπάει και σέβεται τον εαυτό του και την οικογένειά του που, όλοι μαζί παλεύουν με το χώμα, χωρίς να εκτίθενται και οι ίδιοι σε φυτοφάρμακα και λιπάσματα – δηλητήρια. Και είναι όνειρό του ο γιος του, που είναι δέκα χρονών και βγάζει το χαρτζιλίκι του βοηθώντας στα χωράφια, να ακολουθήσει αυτό το επάγγελμα αλλά και να το σπουδάσει.
Και απάντησε στα ερωτήματα μας, σχετικά με τα βιολογικά προϊόντα. Τι είναι βιολογικό, πώς παράγεται, πώς να το εμπιστευτεί ο καταναλωτής, πώς και πόσο να το πληρώσει. Συνδιοργανωτής της μεγάλης Οικογιορτής στα Γιάννενα, στην παλιά Λαϊκή Αγορά, 25-29 Οκτώβρη: 45 βιοκαλλιεργητές από όλη την Ελλάδα, με μεγάλη ποικιλία προϊόντων.
Για να μην συνεχιστεί η ερημοποίηση του πλανήτη
Για να μην πέσουν στα χέρια των βιομηχανιών και αγρότες και καταναλωτές
Τι είναι βιολογικό προϊόν, κ. Γεωργίου;
Βιολογικό προϊόν είναι αυτό που παράγεται με φιλικούς προς το περιβάλλον τρόπους. Οι όποιες παρεμβάσεις γίνονται δεν αφήνουν χημικά υπολείμματα στη γη, στο περιβάλλον, και στο τελικό προϊόν. Αυτό ισχύει τόσο για την πρωτογενή παραγωγή, όπως λαχανικά, σιτηρά, όσπρια, και τα λοιπά, όσο και για τα μεταποιημένα, σάλτσες, άλευρα, ζυμαρικά, μαρμελάδες και τα λοιπά.
Φιλικά και για τους ανθρώπους
Φιλικά και για τους ζωντανούς οργανισμούς του εδάφους και γενικότερα για την πανίδα, που έρχεται σε επαφή με αυτό, όπως ποντίκια, αλεπούδες, πουλιά, μέλισσες… Τα χρειαζόμαστε όλα. Και βέβαια φιλικά για τον άνθρωπο και την υγεία του. Οι περισσότερες παθήσεις έχουν να κάνουν με τον τρόπο διατροφής μας, από την παιδική ηλικία μέχρι τέλους της ζωής μας.
Πώς γίνεται το ξεκίνημα για την παραγωγή ενός βιολογικού προϊόντος;
Ξεκινάει από την επιλογή του σπόρου. Να μην είναι υβρίδιο ή μεταλλαγμένο. Να είναι ανοιχτής και ελεύθερης γονιμοποίησης. Αυτό επιτυγχάνεται με τις μέλισσες ή με τη διασταύρωση των ίδιων των φυτών μεταξύ τους, αρσενικό- θηλυκό, όπως γίνεται με το ακτινίδιο και το φιστίκι Αιγίνης και άλλα. Όπως ελπίζω γνωρίζετε, ο σπόρος του μεταλλαγμένου προϊόντος δεν καρπίζει την επόμενη χρονιά. Με αυτόν τον τρόπο σιγά-σιγά εξαφανίζονται κάθε χρόνο ποικιλίες και ποικιλίες φυτών και δένδρων. Κάποια στιγμή οι αγρότες θα είναι στα χέρια των μονοπωλίων και κατ’ επέκταση κι εσείς οι καταναλωτές.
Και με τη γη;
Κατά τη διάρκεια της καλλιεργητικής φροντίδας και ανάπτυξης των φυτών προσπαθούμε να κάνουμε όσο λιγότερη επέμβαση γίνεται. Χρησιμοποιούμε χειρονακτικές μεθόδους για τη συγκομιδή, και, όσον αφορά το έδαφος, μεταχειριζόμαστε ελαφρά οχήματα. Σχετικά με τη λίπανση, κάνουμε εμπλουτισμό με κομπόστ ή χλωρή λίπανση, που σημαίνει ότι σπέρνουμε βρίζα ή βίκο ή τριφύλλι. Αυτά δεν τα κόβουμε, αλλά τα οργώνουμε και ενσωματώνονται με το χώμα. Έχουμε έτσι εμπλουτισμό με μεγάλη ποσότητα οργανικών ουσιών. Επίσης, η λίπανση γίνεται και με ορυκτά λιπάσματα, με τη χρήση φυτικών σκευασμάτων, και τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί η χρήση φυκιών από τη θάλασσα. Εφαρμόζουμε καλλιεργητικό σχέδιο με εναλλαγή καλλιεργειών, έχοντας πάντα δυο ή τρία χρόνια κάποιο ψυχανθές, π.χ. φασόλια, συν βίκο ή τριφύλλι. Εμπλουτίζεται έτσι η γη με αζωτοβακτήρια και έτσι έχουμε ένα φυσικό τρόπο λίπανσης με το χημικό στοιχείο άζωτο, το οποίο τα φυτά δεν μπορούν να απορροφήσουν από την ατμόσφαιρα, παρόλο που εκεί υπάρχει άφθονο.
Τι γίνεται με το άζωτο στις συμβατικές καλλιέργειες;
Στις συμβατικές καλλιέργειες οι αγρότες χρησιμοποιούν λιπάσματα, τη θειϊκή αμμωνία ή την ουρία και σε μεγάλες ποσότητες. Αυτά είναι υπεύθυνα για τη νιτρορύπανση, που υπάρχει στον υδάτινο ορίζοντα, και για την ερημοποίηση του πλανήτη μας, διότι απαιτούνται μεγάλες ποσότητες νερού για να απορροφηθεί το άζωτο.
Πώς απομακρύνετε τα αγριόχορτα και τα ζιζάνια;
Τα ζιζανιοκτόνα, που χρησιμοποιούνται στη συμβατική καλλιέργεια, αποδεδειγμένα είναι υπεύθυνα για σωρεία ασθενειών ακόμη και από την εμβρυϊκή φάση του ανθρώπου. Τι κάνουμε εμείς. Σε μεγάλο βαθμό και σε βάθος χρόνου, τα ίδια μας τα αγροκτήματα με το δικό τους μικροσύστημα προσπαθούν να αμυνθούν. Εδώ τα ωφέλιμα έντομα είναι σύμμαχοί μας και φροντίζουν να κρατούν τις ισορροπίες εναντίον των βλαβερών εντόμων. Αυτό επιτυγχάνεται από το γεγονός ότι δεν χρησιμοποιούμε εντομοκτόνα, γιατί θα σκοτώναμε και τα βλαβερά και τα ωφέλιμα. Επίσης, γίνεται και χρήση ενός ωφέλιμου, του Βακίλου Θουριγγίας, το οποίο έχει αρκετά γένη και τα χρησιμοποιούμε μόνο με τη συμβουλή του γεωπόνου. Σιγά-σιγά γίνεται αυτοέλεγχος μέσα στο κτήμα και υπάρχει ισορροπία, οι πασχαλίτσες τρώνε τη μελίγκρα κ.λπ.
Πώς γίνεται η γονιμοποίηση των συμβατικών προϊόντων και πώς των βιολογικών στο θερμοκήπιο ή έξω;
Στα συμβατικά, η γονιμοποίηση γίνεται με ορμόνες, στα βιολογικά με μέλισσες, που τοποθετούνται σε κουτάκια μέσα στο θερμοκήπιο. Εγώ τα έχω ανοιχτά τα θερμοκήπια και γίνεται από τους βομβίνους, είδος άγριας μέλισσας. Τα τελευταία χρόνια βρίσκονται σε έξαρση αυτοί οι πληθυσμοί.
Υπάρχει και μια ιστορία σχετικά με τους βομβίνους: Στη δεκαετία 1980-1990, οι Κονιτσιώτες κυνηγούσαν με απόχες και με ειδικές παγίδες, που τους τις είχαν προμηθέψει ολλανδοί έμποροι, στον Βοϊδομάτη τους βομβίνους, βασίλισσες και εργάτριες. Πληρώνονταν αδρά, εκείνον τον καιρό οι Κονιτσιώτες. Οι Ολλανδοί έκαναν επιχείρηση. Στα εργαστήρια τους πολλαπλασίασαν τους βομβίνους και γέμισαν όλον τον κόσμο!
Θα ήταν πιο φτηνά, αν υπήρχε φορολογική ελάφρυνση
Κοστίζει πιο πολύ ο βιολογικός τρόπος καλλιέργειας;
Σίγουρα το κόστος παραγωγής είναι πιο μεγάλο από αυτό της συμβατικής καλλιέργειας. Απαιτεί πολλές εργατοώρες, η παραγωγή είναι πολύ μικρότερη, κι έτσι το προϊόν είναι πιο ακριβό. Η όποια διαφορά θα μπορούσε να εξανεμιστεί, αν υπήρχε από την πολιτεία στα παραγόμενα βιολογικά προϊόντα μια ελάφρυνση στη φορολογία, όπως υπάρχει σε αρκετές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Τι απαιτείται, για να πάρετε πιστοποίηση ότι τα προϊόντα σας είναι πράγματι βιολογικά; Κοστίζει;
Ναι, είναι ένα επιπλέον κόστος, ανάλογα με τις καλλιέργειες που έχεις. Για τα τρία πρώτα χρόνια παράγεις βιολογικά προϊόντα σε μεταβατικό στάδιο, μέχρι να καθαρίσει το έδαφος από τυχόν χημικά υπολείμματα. Μετά γίνεται η πιστοποίηση. Έρχονται και ελέγχουν το έδαφος, τις αποθήκες φύλαξης λιπασμάτων και σκευασμάτων φυτοπροστασίας, κάνουν χημικές αναλύσεις στα προϊόντα. Ελέγχουν, επίσης, αν πράγματι καλλιεργείς αυτό το προϊόν για το οποίο ζητάς πιστοποίηση, και δεν το πήρες από κάπου αλλού.
Πολλές φορές, καλόβουλα ή και κακόβουλα, λέγεται: Μα πώς είναι δυνατόν να τα πουλάει για βιολογικά τη στιγμή που γύρω-γύρω ραντίζουν…
Σωστή παρατήρηση. Εγώ προσωπικά δεν αντιμετωπίζω τέτοιο πρόβλημα, δεν υπάρχει κανείς γύρω μου. Ο βιοκαλλιεργητής είναι υποχρεωμένος από τον νόμο, αν υπάρχει συμβατική καλλιέργεια δίπλα και για δέκα μέτρα από αυτήν να μην κάνει τη συγκομιδή και, αν την κάνει, να τα πουλάει σαν συμβατικά. Ο νόμος είναι ξεκάθαρος, δεν μπορούμε να πιστοποιήσουμε αυτά τα προϊόντα. Γίνονται έλεγχοι.
Μεταξύ μας οι βιοκαλλιεργητές κάνουμε αυτοπιστοποίηση
Εσείς οι βιοκαλλιεργητές σε κάθε νομό γνωριζόσαστε μεταξύ σας;
Και βέβαια γνωριζόμαστε! Και είναι και θέμα τιμής και αξιοπρέπειας να παραβιάσει κάποιος τους νόμους πιστοποίησης. Επισκεπτόμαστε ο ένας το κτήμα του άλλου, ανταλλάσσουμε γνώμες, γνώσεις, εμπειρίες, και κάνουμε μεταξύ μας αυτοπιστοποίηση. Μέσα από τις οικογιορτές γνώρισα παραγωγούς από όλη την Ελλάδα, είναι και αυτοί που με βοήθησαν στα πρώτα μου βήματα και μου έδωσαν το θάρρος να συνεχίσω…
Και ποια είναι η καλύτερη πιστοποίηση, για τον καταναλωτή, ότι ένα προϊόν είναι πράγματι βιολογικό;
Η πρώτη πιστοποίηση είναι η άμεση σχέση εμπιστοσύνης με τον παραγωγό, δηλαδή ο καταναλωτής να επιδιώξει αυτή την επαφή. Στις μικρές κοινωνίες αυτό είναι εφικτό. Μετά είναι η παιδεία, να μπορεί ο καταναλωτής να γνωρίζει αν ένα προϊόν είναι βιολογικό ή όχι, για κάποια προϊόντα είναι εύκολο. Είναι το μέγεθος, η εμφάνιση και η γεύση. Και τέλος, η αναζήτηση της πιστοποίησης πάνω στην ετικέτα του προϊόντος. Και ας έχει μέσα του πάντα ο καταναλωτής την ανησυχία, και να αναζητά και άλλες δικλείδες ασφαλείας.
Ο καταναλωτής έρμαιο στα χέρια των βιομηχανιών, χωρίς υπεύθυνη ενημέρωση
Και γιατί να προτιμήσω βιολογικά προϊόντα; Και πώς θα γίνω ένας ενημερωμένος καταναλωτής;
Γιατί είναι πιο νόστιμα και υγιεινά. Προστατεύουν την υγεία των ανθρώπων και δεν μολύνουν το περιβάλλον. Όσο για την ενημέρωση, δυστυχώς ο καταναλωτής είναι μόνος! Έρμαιο στα κανάλια και στα χέρια της διαφήμισης και της βιομηχανίας. Από μικρό παιδί μαθαίνει κανείς να επιλέγει στη ζωή του, και εδώ μιλάμε για τη διατροφή του και για την υγεία του, για την ίδια του τη ζωή. Σαν νεοσύστατος σύλλογος συζητάμε πώς θα φτάσουμε στο σημείο να ξεκινάει η ενημέρωση από μικρή ηλικία στα σχολεία, όπως γίνεται σε χώρες της Ευρώπης. Έχουμε προτάσεις και θα τις καταθέσουμε και στο δημοτικό μας συμβούλιο και στους ηπειρώτες βουλευτές.
Μα είναι πιο ακριβά…
Μα και η ζωή μας είναι μονάκριβη. Σε βάθος χρόνου, αυτό που κερδίζουμε, τρώγοντας βιολογικά, είναι η υγεία μας, η ζωή μας. Σε βάθος χρόνου τα βιολογικά είναι πολύ πιο φτηνά.
Δυστυχώς οι βιοκαλλιεργητές είναι μόνοι
Αν αυξηθεί η κατανάλωση, θα αυξηθούν και οι βιοκαλλιεργητές;
Ναι, αλλά δύσκολο. Απαιτείται επιμονή, υπομονή, και γνώσεις. Γνώσεις που δυστυχώς δεν παρέχονται από την επίσημη πολιτεία. Με αποτέλεσμα οι βιοκαλλιεργητές να είναι μόνοι. Και βαδίζουμε μόνο με την συμβουλή κάποιου γεωπόνου και τη βοήθειά του προς αυτή την κατεύθυνση, και βέβαια με τις μεταξύ μας εμπειρίες και γνώσεις. Και το πιο σπουδαίο από όλα είναι το μεράκι. Αν δεν το’ χεις, δεν κάνεις τίποτε!
Εσείς έχετε μεράκι;
Και είχα και έχω, διαφορετικά δεν θα έκανα τίποτε απ´ όλα αυτά.
Πώς ξεκινήσατε και ασχοληθήκατε με τη βιολογική γεωργία;
Τον Γενάρη του 1997 τελείωσα το στρατιωτικό. Το πρωί δούλευα στην οικοδομή και το απόγευμα βοήθαγα τους γονείς μου, που ήταν αγρότες και κτηνοτρόφοι στο χωριό μας, την Μπαλντούμα. Ήμουν ανήσυχος άνθρωπος και έψαχνα να βρω να κάνω κάτι, που να έχει σχέση με την φύση. Δεν ήθελα να εγκαταλείψω τα χωράφια που είχαμε.
Τον Απρίλη η Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών είχε οργανώσει σεμινάρια πάνω στη βιολογική γεωργία. Ένα τρίμηνο θεωρία και έναν μήνα πρακτική. Το παρακολουθήσαμε τριάντα δυο άτομα. Εκεί άκουσα πρώτη φορά τον όρο «βιολογική γεωργία». Είχα τη τύχη να έχω και έναν καθηγητή από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, που ήταν εξαιρετικός. Αυτά που λέγανε μου κίνησαν το ενδιαφέρον και κάθε μέρα που περνούσε μου άρεσε και πιο πολύ. Τέλος Ιουνίου, που τελείωσε το σεμινάριο, έκανα αμέσως ένταξη τα πρώτα 20 στρέμματα στο καθεστώς της βιολογικής γεωργίας.
Και πείσμωσα. Πείσμωσα πολύ!
Από τους συμμαθητές σας στο σεμινάριο ασχολήθηκε κανείς με βιολογική καλλιέργεια; Η πολιτεία βοήθησε προς αυτή την κατεύθυνση; Πώς τα καταφέρατε;
Δυστυχώς, από τους 32 που το παρακολουθήσαμε, ήμουν ο μοναδικός! Είμαι από τους πρώτους βιοκαλλιεργητές στην Ήπειρο και από τους πρώτους με κηπευτικά στην Ελλάδα. Με βοήθησε και το ότι έτρεξε, το 1998, ένα πρόγραμμα νέων αγροτών, που έδινε ένα ποσό τεσσάρων εκατομμυρίων δραχμών ως πρώτη εγκατάσταση σαν αγρότης ή κτηνοτρόφος, ανεξάρτητα τι είδους καλλιέργεια θα έκανες -βιολογική ή συμβατική. Όμως τότε βίωσα και την απαξίωση από δυο δημόσιους λειτουργούς της τότε Νομαρχίας Ιωαννίνων, όταν έψαχνα τα πρώτα μου πατήματα και ερωτήματα πάνω στη βιολογική καλλιέργεια. Κυριολεκτικά με πέταξαν έξω από το γραφείο τους και μου είπαν ότι είμαι τρελός! Τρελός, που σκέφτομαι να ασχοληθώ με τη βιολογική γεωργία! Και το μόνο που μπορώ να καλλιεργήσω στην Μπαλντούμα είναι καλαμπόκι και τριφύλλι… Έχασα τη γη κάτω από τα πόδια μου, μου’ ρθε να ορμήξω… Για λίγες μόνο στιγμές σκέφτηκα να εγκαταλείψω. Έφτασα στο δίλημμα να τα παρατήσω ή όχι.
Πείσμωσα! Πείσμωσα πολύ. Ευτυχώς είχα κρατήσει επαφές με κάποιους καθηγητές από το σεμινάριο, οι οποίοι με βοήθησαν πάρα πολύ, εξ αποστάσεως, να λύσω τις απορίες μου. Και δεν τα παράτησα! Μπήκα αμέσως στο καθεστώς βιολογικής γεωργίας και γράφτηκα στον πιστοποιητικό οργανισμό. Και χρόνο με τον χρόνο αύξησα τις καλλιέργειες και την ποικιλία των προϊόντων και σήμερα έχω ενταγμένα στο καθεστώς βιολογικής γεωργίας 80 στρέμματα, τα δυο είναι θερμοκήπια. Έχω ακόμη 60 πρόβατα, και σύντομα θα πιστοποιήσω και έναν αριθμό κότες ωοτοκίας και κοτόπουλα.
Δυο πράγματα με στοιχειώνουν
Αξιέπαινη η προσπάθεια που καταβάλετε, και με κόστος οικονομικό αλλά και σωματικό και ψυχικό. Μπορούμε να πούμε ότι ζείτε από αυτό; Υπάρχει αντικαταστάτης σας; Αν και είστε πολύ νέος ακόμη…
Έχετε δίκιο για τα κόστη. Λοιπόν σε όλη αυτή την προσπάθεια να παράγεις βιολογικά προϊόντα, και να σταθείς στην αγορά και να έχεις μια διαρκή παρουσία και σταθερή ποιότητα, δυο πράγματα είναι που με στοιχειώνουν: η συνέπεια και η συνέχεια. Τα οποία είναι πάρα πολύ δύσκολα να τα καταφέρεις. Όλα αυτά, όπως είπαμε και παραπάνω, στοιχίζουν κόπο, ώρες πολλές εργασίας, και κυρίως και το σημαντικότερο όλων όσον αφορά τη βιολογική καλλιέργεια, το κλειδί είναι η πρόληψη. Και όχι η καταστολή. Δύσκολο στις παθογένειες να υπάρξει καταστολή. Είναι πολύ εύκολο να υπάρξει καταστροφή με πολύ γρήγορους ρυθμούς. Απαιτείται συνεχής παρουσία στα κτήματα, παρατηρητικότητα, και η εμπειρία που αποκτιέται χρόνο με τον χρόνο.
Όχι απλά ζούμε από αυτό, αλλά επενδύω κιόλας σε αυτή τη δουλειά. Με αυτοχρηματοδότηση, δεν παίρνω δάνεια.
Όσο για τη διάδοχη κατάσταση που με ρωτάτε, είναι το όνειρό μου ο γιος μου να ακολουθήσει αυτή την πορεία, αλλά και να το σπουδάσει το αντικείμενο. Είναι δέκα χρονών και στον ελεύθερο χρόνο του μας βοηθάει και μαθαίνει…
Τι είδους βιοκαλλιέργειες διαθέτει σήμερα ο νομός Ιωαννίνων;
Υπάρχουν σήμερα στον νομό μας άλλοι τρεις καλλιεργητές με κηπευτικά. Αμπέλια έχουν αρκετοί, μελισσοκομία, σιτηρά και άλευρα, και αρωματικά φυτά. Και τα δυο τελευταία χρόνια έχει καλή δυναμική η βιολογική κτηνοτροφία με την οποία παράλληλα αναπτύσσεται και η παραγωγή βιολογικών ζωοτροφών.
Θα μας πείτε δυο λόγια για την Οικογιορτή σας;
Είμαι από τους συνδιοργανωτές. Συμμετέχω από το 1998. Όπως σας είπα, γνωριζόμαστε μεταξύ μας και γνωρίζουμε τι κάνει ο καθένας, αλληλοεπισκεπτόμαστε τις καλλιέργειες ο ένας του άλλου. Στα Γιάννενα, στον χώρο της παλαιάς λαϊκής αγοράς στην οδό Ανεξαρτησίας 45, παραγωγοί απ’ όλη την Ελλάδα θα είναι εκεί με μεγάλη ποικιλία βιολογικών προϊόντων. Σας περιμένουμε.
Σας ευχαριστώ πολύ!
Κι εγώ.
Γεωργία Σκοπούλη
Ηπειρωτικός Αγών